Günlük hayatın stresi ve zorlukları karşısında hepimiz farklı başa çıkma mekanizmaları geliştiririz. Kimileri egzersiz yapmayı tercih ederken, kimileri sevdikleriyle vakit geçirmeye yönelir. Peki ya mizahın da bu mekanizmalar arasında önemli bir yeri olduğunu söylesek? Hayata dönüp baktığımızda mizah, yaşadığımız bazı durumların uygunsuzluğunu eğlenceli bir biçimde ifade etme ve bu sayede kişinin stres yaratan olaylara bilişsel açıdan ayrıştırarak uzaktan bakmasını sağlamaktadır. Böylelikle kişi, olayları yeniden yapılandırabilmekte ve daha olumlu hissederek mizahla baş edebilme becerisini göstermektedir. Peki mizahın psikolojik iyilik halimize faydaları neler? Psikolojide mizahın nasıl bir başa çıkma becerisi olarak kullanıldığını inceliyoruz!
Mizahın faydaları neler?
Mizahın birbirinden farklı işlevleri vardır. Bunlardan belki de en anlamlı olanı, kişilerin yaşadıkları olumsuz olayların o kadar da ürkütücü olmadığını göstermeye çalışması ve bu olaylara karşı koruyucu etkiler yaratıyor olmasıdır. Bu noktada bilişsel ve davranışçı terapinin de odağı olan algılama ve yapılandırma süreci ele alınabilir. Bu ekole göre; yaşanan durumlar değil, onları algılama biçimimiz bizi etkilemektedir. Peki mizahın faydaları bu kadar mı? Elbette değil.
Stres ve Kaygı Üzerindeki Etkisi
Mizah, stres hormonlarının seviyesini düşürerek ve endorfin salınımını sağlayarak, stres ve kaygı ile başa çıkmamıza yardımcı olur. Gülmek, kaslarımızı gevşetir ve zihnimizi sakinleştirir, bu da strese karşı daha dirençli olmamızı sağlar.
Travma ve Acı Deneyimlere Etkisi
Mizah, zor ve acı verici deneyimleri daha katlanılabilir hale getirebilir. Travmatik olaylar yaşayan kişilerde mizah duygusunun, iyileşme sürecini hızlandırdığı ve travmanın olumsuz etkilerini azalttığı gözlemlenmiştir. Gülmek, stres hormonlarının seviyesini düşürerek ve endorfin salınımını sağlar.
Motivasyon Üzerindeki Etkisi
Mizah, zorluklara karşı daha motive olmamızı ve pes etmeden mücadele etmemizi sağlayabilir. Mizah duygusu, iyimserlik ve umut duygularını besleyerek engelleri aşmamıza yardımcı olur.
Yaratıcılık Üzerindeki Etkisi
Mizah, problem çözme ve yeni fikirler üretme becerilerimizi geliştirmeye yardımcı olabilir. Farklı bakış açıları sunarak ve kalıpları yıkmak suretiyle yaratıcı düşünmemizi teşvik eder.
Sosyal İlişkilere Etkisi
Mizah bunların yanında sosyalleşme için de iyi bir araçtır. Mizah yapan kişinin etkileşim içinde olduğu kişiye yönelik iletişim biçimi, o kişiyle daha yoğun göz teması kurması ve iletişimi bir amaç doğrultusunda (neşelendirme) ilerletmesi kendisini daha iyi ifade etmesine yardımcı olur. Böylelikle mizah, daha olumlu ve yoğun bağlar kurulmasında da yardımcı olmaktadır.
Öz Kabul Üzerindeki Etkisi
Mizah, hatalarımızla ve kusurlarımızla yüzleşmemizi ve kendimizi daha kolay kabul etmemizi sağlayabilir. Mizah duygusu, kendimizi fazla ciddiye almamamıza ve hayatın her anından keyif almamıza yardımcı olur.
Ayrıca yapılan araştırmalara göre, kişilerin yaşamlarının içinde mizah duygusunun yer almıyor olması düşük benlik saygısıyla alakalı olduğunu göstermektedir.
Psikoloji mizaha nasıl bakıyor?
Psikolojik açıdan mizaha baktığımızda birçok kuramcı tarafından tanımlandığını görüyoruz. Genel anlamda baktığımızda mizah dört temel bileşenden oluşmaktadır: Sosyal bağlam, bilişsel süreç, algısal süreç ve davranışsal gülme ifadesi. Yani, bir ortamda ortaya çıkan iletişim zihnimizde yapılandırılıp algılanıyor ve sonucunda bize olumlu duygular hissettirerek gülümsememize, kahkaha atmamıza sebep oluyor.
Psikoloji literatürüne baktığımızda, psikolojik sağlamlığı koruyan unsurlara dair birçok kavram ele alınmıştır. Bunlardan biri de mizahtır. Özellikle Freud’un savunma mekanizmaları konusundaki açıklamaları literatür için önemlidir. Freud’a göre mizah, savunma mekanizmaları içindeki en önemli kavramlardan biridir. Aynı şekilde May de mizaha yönelik açıklamalar yapmıştır. May’e göre mizah, insanların sıkıntılı durumlardan arınmalarına ve yaşadıkları problemleri daha kolay çözebilmelerine yardımcı olan bir araçtır.
İkinci Dünya Savaşı’ndaki toplama kampında yaşadığı deneyimleri aktaran Frankl tarafından da psikolojik sağlamlığı korumaya yardımcı olan birçok kavram açıklanmıştır ve o da mizahı çok önemli bir insani özellik olarak tanımlamıştır.
Lazarus ve Folkman ise stresin etkisinin değişken olduğunu savunmaktadırlar. Bunu şöyle açıklarlar: “Bireyin olayı yorumlama, değerlendirme ve algılama biçimi, bu algıladığını çevresine aktarma şekli ve stresle baş etme yöntemleri farklılaştıkça, stresin etkisi de değişmektedir.” Mizah da bir baş etme yöntemi olarak olayı iyi veya kötü, doğru ya da yanlış kapanından çıkararak daha gerçekçi bir yönden ele almayı kolaylaştırmaktadır. Olumsuz duygusal tepkilerimizi azaltıp daha objektif bakmamıza yardımcı olmaktadır. Sorunlara objektif bir açıdan baktığımızda bu olayın bir tek bizim başımıza gelmediğini, birbirinden farklı çözüm yolları olduğunu ve bu çözümleri gerçekleştirebilecek gücümüzün olduğunu fark etmiş oluruz. Bir sorunun alternatif çözüm yollarının olduğunu fark etmek, bizde rahatlatıcı bir etki yaratarak stres seviyemizin daha dengeli bir hale gelmesine yardımcı olacaktır.
May’e göre mizah; benlik değerlerini koruma işlevine sahip bir araçtır ve kişiye problemleriyle arasına sağlıklı bir boşluk koyarak kişinin probleme uzaktan bakmasına yardımcı olmaktadır. Özelden çıkıp daha genelden baktığımızda ise içinde bulunduğumuz sorun, daha anlaşılır ve alternatif çözüm yolları olan bir duruma dönüşmektedir. Dolayısıyla mizah için yaşamdaki stresörlerle baş etmede bir öz bakım aracıdır diyebiliriz. Gelişmiş bir mizah anlayışı olan kişi, olaylara daha olumlu bir yönden bakabilme ve bu olaylarla baş edebilme becerisine sahiptir.
Mizah her koşulda faydalı mı?
Psikiyatrist ve komedyen olan Prof. Dr. Gökben Hızlı Sayar’ın bir röportajında söylediklerine göre mizah; küçük düşürücü ve düşmanca amaçlarla kullanılmadığı sürece, ilişkilerdeki gerginlikleri azaltmada başarılıdır. Ancak barışçıl mizah yerine, alaycı ve düşmanca bir mizahın kullanılması ilişkilerde yıkıcı bir etkiye sebep olabilmektedir.
Saldırganca mizahı kullanan kişiler bu mizahı yönelttikleri kişilerin hislerini önemsemez. Çoğunlukla alay etme, küçük düşürme gibi amaçlarla kullanılan saldırganca mizah, olumsuz özelliklere sahiptir: ırkçılık, cinsiyetçilik, ayrımcılık vb. Bunların yanı sıra, mizahın olumsuz kullanımına manipüle etme amacı da dahil edilebilir.
Yani işlevsel kullanıldığı zaman bir baş etme yöntemi olan, ilişkileri kuvvetlendiren mizah da kullanım amacına göre işlevsiz hale gelebilmektedir.
