Çölyak hastalığı besinlerdeki buğday, arpa ve çavdarda bulunan glüten adlı bir proteine karşı hassasiyet ile ortaya çıkar. Bir bağışıklık sistemi hastalığıdır ve her yaşta görülebilir. Özellikle ailesinde çölyak hastası olan çocuklarda görülme ihtimali fazladır, yani genetik geçiş önemli rol oynar.
Bu kişiler glüten tükettiklerinde bağırsaklarında iltihaplanma ve ağrı yaşarlar. Gluten proteinlerine tepki gösteren bağışıklık sistemini içeren bir otoimmün durumdur. Dünya çapında yaklaşık 100 kişiden 1’ini etkiler. Çölyak hastalığı olan birinin semptomlardan kaçınmasının tek yolu gluteni diyetinden uzak tutmaktır.
Bu yazımızda, çölyak hastalığının semptomlarını, teşhis sürecini, risk faktörlerini ve glütensiz diyetleri ayrıntılı olarak inceliyor olacağız.
Çölyak hastalığı belirtileri nelerdir?
Çölyak hastalığının semptomları hafif ila şiddetli arasında zamanla ve kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bu belirtiler:
- Karın Ağrısı
- Şişkinlik
- Gaz
- Kronik İshal veya Kabızlık
- Mide Bulantısı
- Kusma
- Kötü Kokulu Soluk
Sindirim ile ilgili olmayan çölyak hastalığının belirtileri şunları içerebilir:
- Kilo Kaybı
- Tükenmişlik
- Depresyon veya Kaygı
- Eklem Ağrısı
- Ağız Yaraları
- Dermatit Herpetiformis adı verilen bir döküntü
- Bacaklarda ve ayaklarda karıncalanmaya neden olabilen Periferik Nöropati adı verilen sinir hasarı
Çölyak hastalığı olan kişiler, bağırsak hasarı B12, D ve K vitaminleri gibi besinlerin emilimini kademeli olarak sınırladığından besin eksiklikleri geliştirebilir. Aynı nedenle, kişide demir eksikliği anemisi de gelişebilir. Yetersiz beslenmenin ötesinde, çölyak hastalığı ayrıca kalın bağırsakta hasara ve diğer organlarda daha ince hasara neden olabilir.
Teşhis
Alanında uzman bir doktor genellikle kişinin ve ailesinin tıbbi geçmişini göz önünde bulundurarak ve kan testleri, genetik testler, biyopsiler gibi testler isteyerek çölyak hastalığını teşhis edebilir.
Komplikasyonlar ve görünüm
Çölyak hastalığı olan bir kişide, glütene tekrar tekrar maruz kalmak bağırsak çeperine zarar verir. Bu, aşağıdaki gibi sorunlara neden olabilecek besin eksikliklerine neden olabilir:
- Anemi
- Saç Kaybı
- Osteoporoz
- İnce Bağırsak Ülserleri
Çölyak Hastaları nasıl beslenmeli?
Çölyak hastalığı olan çoğu insan için glütensiz bir diyete geçmek semptomları büyük ölçüde iyileştirir ve kişi günler veya haftalar içinde iyileşme fark edebilir. Çocuklarda ince bağırsak genellikle 3-6 ayda iyileşir. Yetişkinlerde tam iyileşme birkaç yıl alabilir.
Gluten; buğday, çavdar ve arpada doğal olarak bulunur. Çoğu tahıl, makarnanın yanı sıra birçok işlenmiş gıda da glüten içerir. Biralar ve diğer tahıl bazlı alkollü içecekler de gluten içerebilir. Ürünlerde etiket kontrol etmek çok önemlidir, çünkü glüten hiç beklenmedik ürünlerde de bir bileşen olabilir.
Gluten içermeyen besinler nelerdir?
- Beyaz ve kırmızı etler
- Balık
- Yumurta
- Süt, yoğurt, peynir
- Kuru baklagiller
- Kuru yemişler
- Sebze ve meyveler
- Tereyağı, margarin ve bitkisel yağlar,
- Pirinç, mısır, patates unu ve nişatası
- Nohut unu
- Kestane unu
- Mercimek unu
- Amaranth, kinoa, teff ve karabuğday gibi bazı tahıllar
- Makarna, ekmek, unlu mamullerde “glutensiz” olarak etiketlenmiş ürünler
Geçmişte uzmanlar, çölyak hastalığı olan kişilerin yulaftan uzak durmasını tavsiye ediyordu. Bununla birlikte, kanıtlar yulafın işleme sırasında glütene dokunmaması koşuluyla, makul miktarlarda yulafın genellikle güvenli olduğunu göstermektedir.
Birçok işlenmiş gıda dahil olmak üzere, aşağıdakiler glüten içerebilir:
- Konserve çorbalar
- Ekmek, makarna, tahıl gevreği, gözleme, pasta, kek, çörek, galeta, kraker, bisküvi, irmik ve kepek
- Salça
- Salata sosları
- Ketçap, mayonez ve hardal
- Soya sosu
- Çeşniler
- Dondurma
- İşlenmiş veya konserve etler ve sosisler
- Marketten alınan işlenmiş ürünler (genellikle)
- Bazı reçeteli veya reçetesiz ilaçlar
- Vitamin ürünleri
- Diş macunu
- Ruj, dudak Parlatıcısı ve dudak balsamı dahil olmak üzere kozmetikler
Herkes glutensiz bir diyet uygulamalı mı?
Glutensiz diyetler son yıllarda daha popüler hale geldi. Ancak araştırmalar, bu diyetin çölyak hastalığı veya çölyak dışı glüten duyarlılığı olmayan kişilere fayda sağladığını göstermemektedir.
Ulusal Diyabet ve Sindirim ve Böbrek Hastalıkları Enstitüsü‘ne göre, “Mevcut hiçbir veri, genel halkın kilo kaybı veya daha iyi sağlık için glütensiz bir diyet sürdürmesi gerektiğini göstermez.” demektedir. Glüten içeren gıdalar lif, demir ve kalsiyum gibi önemli vitamin ve mineral kaynakları olabilir. Besin eksikliklerine yol açabileceğinden, bu gıdaları ortadan kaldırmadan önce bir sağlık uzmanıyla görüşün.
