Değerlerimiz, kim olduğumuzu ve neyi önemsediğimizi tanımlar. Hayatımızdaki kararları ve eylemleri yönlendirirler. Spiral Dinamikler modeli, değerlerimizin evrimini anlamamıza yardımcı olabilecek bir çerçevedir. Şimdi, Spiral Dinamikler modelinin temel ilkelerini keşfedecek ve bu modeli kullanarak kendi değerlerimize bir yolculuğa çıkacağız. Kendimize güçlü koçluk soruları yönelterek, bu yolculuğa adım atmaya hazır mısınız?
Değerlerimizi anlamak neden önemli?
Bizler sahip olduğumuz değerlerle yaşamı algılar ve değerlerimize uygun davranışlar sergileriz. Hepimizin davranışını tetikleyen motivasyon kaynaklarımız ve güdülerimiz farklıdır. Bu nedenle düşünce ve davranışlarımızın ötesini görebilmek için bütünsel bakış açısıyla yaşamımıza bakabilmeliyiz. Ancak o zaman değerlerimizi onurlandıran bir yaşam hikayemiz olur.
İş yaşamımızda, sosyal yaşamımızda ve bulunduğumuz toplumda kendimizle birlikte; başkalarının motivasyon kaynaklarının ve yaşamı algılayış biçimlerinin farkında olmak önemli. Böylece yaşamla ve çevremizle kurduğumuz ilişkilerde uyumu yakalamamız daha kolay olur. Hepimiz farklı değer sistemleriyle yaşamla ve birbirimizle etkileşimde olan sosyal canlılarız. İlişkilerimizde yakaladığımız doyum, yaşam mutluluğumuzu ve başarılarımızı destekler. Her birimiz yaşamı farklı anlamlandırırız. Farklı durumlara direnç gösterir ya da farklı durumlarla tetikleniriz. Gelecek algımız yine değer sistemlerimizle beslenir. Bizler değerlerimizle geleceğimizi şekillendiririz.
Spiral Dinamikler Modeli nedir?
New York Union College’de psikoloji alanında akademisyen olan Dr. Clare W. Graves; Freud, Maslow ve Jung gibi birçok kişinin teorilerini ileriye taşıyarak insan doğasını daha bütünsel keşfetmeye yönelik çeşitli çalışmalar yürütmüş bir isim. Uzun yıllarını değer sistemleri üzerine yürüttüğü çalışmalarla insanın gelişimini, güdülerini ve motivasyon kaynaklarını araştırmaya ayırmış. Graves’in insanların güdüleri, yaşam şartları ve motivasyonları üzerine yürüttüğü çalışmaları, Dr. Don Beck ve Chris Cowan tarafından geliştirilerek “Spiral Dinamikler Modeli” önümüze konulmuş.
Spiral Dinamikler modeli, insan davranışının karmaşıklığını anlamak için güçlü bir araçtır. Kendi değerlerimizi ve başkalarının değerlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir. Bu model, değişimin kaçınılmaz olduğunu ve bu değişimi kucaklayarak daha iyi bir gelecek yaratabileceğimizi gösterir.
Modelin temel ilkeleri şunlardır:
- İnsan değerleri ve dünya görüşleri, artan karmaşıklık ve kapsayıcılık gösteren bir dizi aşamadan geçer.
- Her aşama, belirli bir bilinç seviyesi ile ilişkilidir.
- Her bilinç seviyesi, kendine özgü değerler, inançlar ve davranış kalıplarına sahiptir.
- Değişim, her bir aşamadaki gerilimler tarafından yönlendirilir.
- Spiral, yukarı doğru bir ilerlemeyi temsil eder, ancak her aşama bir öncekinin üzerine inşa edilir ve değerlidir.
Spiral Dinamikler Modeli bize ne anlatıyor?
Spiral Dinamikler Modelinde insanın yaşam şartlarına uyumunu sağlamak amaçlı tasarlanmış “Memetik Kodlar” karşımıza çıkar. Bu kodların aktiflik düzeyi kişinin sergilediği davranışlarını ve dışsal olaylara karşı tepkisini ortaya koyar. Bu durum da kişinin bilinç seviyesini etkiler. Tanımlanan bu kodlar insanın DNA yapısına benzer nitelikte yukarı doğru genişleyen çift sarmallı spiral yapıda karşımıza çıkar. Sahip olduğu bilinç düzeyi kendine özgü değerler sistemiyle bir sonraki bilinç düzeyine kişiyi taşır. Değerler ise kişinin yaşamda sergilediği tutum, davranış ve motivasyonunun özünü oluşturur. Böylece her insanın kendine has yaşama bakış açısı ve yaşam koşulları bilinç düzeyine göre değişir. İnsanın varoluş düzeyinde her bilinç seviyesi ise bir öncekini kapsar.
Farklı renk kodlarıyla, “ben” ve “biz” odaklı sistemler, belli renklerle tanımlanmış. İnsanlığın gelişim evrelerindeki duygu ve değerleriyle sistemler, döngüsel olarak birbirini izlemiş. Böylece spiral bir döngüyle insanın gelişimsel düzeyi “Spiral Dinamikler Modeli” şeklinde tanımlanmış.
Model bizlere yaşadığımız toplumla birlikte kendimizin, başkalarının ve diğer toplumların birbiriyle nasıl etkileşimde olduğuna dair kapsamlı bir değerlendirme analizi sunar. Böylece kendimizle birlikte diğerlerinin düşüncelerini, kararlarını ve davranışlarını etkileyen değer, inanç ve güdülerinin neler olabileceğine dair bakış açısı kazandırır. Böylece nelerin bizi ve başkalarını mutlu ettiğinin farkında oluruz. Motivasyon kaynaklarımızı keşfeder, dirençlerimizi fark eder ve potansiyelimizi arttırırız. Düşüncelerimizin altında yatan nedenleri görerek daha mutlu bir yaşam ve iş ortamı inşa ederiz.
Model değer sistemleriyle, insanın varoluşundan bugüne gelişim ve değişim süreçlerini ortaya koyan bir rehber niteliğindedir. İnsanlığın gelişim ve değişim süreçleriyle yolculuğunun nereden nereye geldiğine dair bir farkındalık kazandırır. Bu farkındalık sosyal, kültürel, psikolojik anlamda dünya algısıyla birlikte insanın yaşadığı toplumsal çevreye, iş yaşamına, özel yaşamına ve yaşamın geneline olan bakış açısını genişletir.
Düşünce ve davranışlarımızın altında yatan temel değerlerimizi fark etmemizi sağlayan spiral dinamikler, özümüzü keşfetmemize katkı sağlayan bir yolculuğa bizi çıkartır. Kendimizle ve başkalarıyla olan etkileşimimize yönelik farkındalık kazandırır.
Dünden Bugüne Var Oluşu Anlamak: Değer Sistemleri
Modeli daha yakından tanımak adına, modelin yapı taşlarını oluşturan sekiz değer sistemine yakından bakalım. Spiral Dinamikler modeli, sekiz temel bilinç seviyesi tanımlar.
Bej değer sistemi: Hayatta kalma
İnsanın hayatta kalmasını sağlayan dürtü temelli doğasını bize gösterir. Bu değer sistemine göre insan, sadece temel fiziksel gereksinimlerini tatmin güdüsüyle hareket eder. Hayatta kalma korkusuyla baş etme ve yaşam koşullarını iyileştirme gereksinimi ise insanı mor değer sistemine taşır.
Mor değer sistemi: Uyum yakalama
İnsanın zorlu yaşam koşullarında hayatta kalmak adına birbirleriyle olan dayanışmasıyla birlik bilincini temsil eder. İnsanın doğayla uyumu yakaladığı bir bilinç seviyesini önümüze sunar. Özellikle zorlu dönemlerde aile içinde ya da toplumda mor değer sistemi, birlik bilinciyle ve hayatta kalma güdüsüyle kendini belli eder. Kişiler mor değer sisteminde güvenlik hissini birlikte olma ve topluma aidiyet duygusunda yakalar. Yaşamlarında kararların kabile ya da aile büyükleri tarafından verilmesinin, kişinin bireysel olarak kendini ifade edebilmesine olanak tanımaması nedeniyle doğan tepki kırmızı değer sitemini doğurur.
Kırmızı değer sistemi: Gücü keşfetme
İnsanın bireyselliğinin ortaya çıktığı, güdülerin ve iradenin başkalarına dayatıldığı bir bilinç seviyesini temsil eder. Bu değer sistemi yaşama olan tutkuyu, sınır tanımaz güç anlayışını ve sahiplenme arzusunu yansıtır. Amaçlar uğruna mücadele ruhu ve cesaretle hareket etme öne çıkar. Bu değer siteminin yarattığı duygusal bunalımlar, düzen ve istikrar gereksinimini doğurur ve ardından mavi değer sistemi gelişmeye başlar.
Mavi değer sistemi: Düzen oluşturma
Yaşamda farklılıkların derinleşmesi düzen ve istikrar ihtiyacını doğurur ki bu da mavi değer sistemini ortaya çıkarır. Bireysel anlık tatmin duygusunu kontrol etmenin, toplumun geneline katkı sağladığının bilincine varıldığı bir değer sistemidir. Tek bir doğruya yönelim ve grup bilinci söz konusudur. Rollerin net sınırlarla çizildiği, aidiyet duygusu ve kurallara uymanın ön plana çıktığı bir değer sistemidir. Mavinin getirdiği biz bilinci tekrar ben odaklı bir değer sistemi olan turuncuyu doğurur.
Turuncu değer sistemi: Sürüden ayrılma ve bireyselleşme
Grup baskısından özgürleşip kendi hayatının kontrolünü ele alma ve bireysel başarılara ulaşma arzusu karşımıza çıkar turuncu değer sisteminde. Hür düşünerek bağımsız harekete geçme güdüsü hâkimdir. Mavi değer sisteminin getirdiği düzen üzerinde ilerlerken bir karşı çıkış görülür turuncu değer sisteminde. Eğitimde, ekonomide ve teknolojide büyüme ve gelişmeyle birlikte kazanma arzusu ve hedef odaklı hareket etme gereksinimini doğurur bu değer sistemi.
Öz farkındalıkta ve öz saygıda gelişme görülür. Mükemmeliyetçilik duygusuyla birlikte, başarıyla motive olma ve sonuca odaklanma göze çarpar. Olası imkânları görebilme ve bu imkânlardan yararlanma anlayışı hâkimdir. Turuncu değer sisteminin getirdiği imkânlarla birlikte insanın tekrar iç dünyasına yönelimi ve hümanist duygulara eğilimi yeşil değer sitemine zemin oluşturur.
Yeşil değer sistemi: Birlik bilinci ve ilişkiler
Bir önceki değer sistemi olan turuncunun getirdiği yalnızlaşma duygusu, insanı yaşamda anlam arayışına ve huzuru yakalama arzusuna sürükler. Duyguların hâkimiyeti, sezgilerin rehberliği ve ruhsal dünyaya ilgi vardır yeşil değer sisteminin özünde. Refah düzeyi geliştikçe ve başarı tatmini arttıkça, bu değer sistemine bir yöneliş söz konusu olur.
Yeşil değer sistemi cinsiyetler arası eşitliği, insanın doğayla olan uyumunu ve iş yaşamıyla özel yaşam arasında kurulan dengeyi sağlar. İnsan maddesel yaşamın yorucu etkilerini ruhsal farkındalığıyla onarır yeşil değer sisteminde. Yeşilde hiyerarşi anlayışını ret etme, çoğulcu yaklaşım ve uyum için fedakârlık göze çarpar. Yeşil değer sistemimin ve öncesindeki değer sistemlerinin yarattığı sıkışmışlık durumu, tüm değer sitemlerini kucaklayan ve sistemik bir bakış açısı getiren sarı değer sistemini doğurur.
Sarı değer sistemi: Değişime uyum sağlama ve strateji geliştirme
Kişi kendiyle birlikte başkalarının değer sitemlerini tanımaya başladığında sarı değer sistemini yansıtır. Bu değer sisteminde korku temelli değil, çözüm temelli bir yaklaşım söz konusudur. Sarı değer sisteminin yansımasında kişilerin kendi değerlerini başkalarına dayatması yerine, zamana ve değişime uyum sağlama çabası görülür. İnsana ve yaşama karşı saygı duygusu ön plandadır. Karmaşanın içinde işlevsel olana eğilim ve sistematik yaklaşım söz konusudur. Sarı değer siteminin yarattığı sıkışmışlığı ise bütünsel yaklaşımıyla turkuaz değer sitemi kucaklar.
Turkuaz değer sistemi: Kolektif bilinç ve uyum
Bu değer sisteminde insanın varoluşa dair yaşamın her zerresiyle, doğayla ve evrenle kolektif bir bilinçle bütünselliği ortaya çıkar. Yaşamın her zerresi bütünle uyumlu ve ahenk içindedir. Turkuaz değer sisteminde bilimin ve spiritüelliğin birlikteliğine bir ilgi söz konusudur. Yenilik ve sürdürülebilirlik anlayışıyla, varoluşa karşı sorumluluk duygusu baskındır. Turkuazda gelişim daima ilerleyen sonsuzlukta bir olgudur.
Tüm bu bilgileri kişisel gelişimimiz için nasıl kullanırız?
İş ve sosyal yaşamınızda doyum ve anlam arayışındaysanız, motivasyon kaynaklarınızı ve potansiyelinizi keşfetme arzusundaysanız, değerlerinizi tanıma ve onurlandırma gereksinimi içindeyseniz ya da kariyerinizde performansınızı yükseltme hedefi taşıyorsanız spiral dinamikler modelini daha yakından tanıyabilirsiniz.
Değerlerinizi netleştirmek adına bu gibi soruların yanıtları üzerinde derinlemesine düşünebilirsiniz:
- Yaşam yolculuğunuzda ulaşmak istediğiniz hedefleriniz neler?
- Değerlerinizi onurlandıran bir yaşam sürdüğünüzü düşünüyor musunuz?
- Yaşamınızda sizi neler motive ediyor?
- Genelde hangi duygularla hareket ediyorsunuz?
- Etkileşimde olduğunuz kişilerin motivasyon kaynaklarını fark edebiliyor musunuz?
- Yaşama hangi pencereden bakıyor ve yaşamı nasıl algılıyorsunuz?
- Tutum ve davranışlarınızı etkileyen unsurların ne kadar farkındasınız?
Unutmayın gücünü elinde tutanlardır, yaşamını da her daim kontrol edenler! Değerlerinizi onurlandıran bir yaşam yolculuğunuz olması dileğiyle…
