Yeme bozuklukları sadece sedanter bireylerde değil, sporcularda da görünen psikolojik hastalıklardır. Rekabet, fiziksel ve bilişsel baskılar nedeniyle sporcular, risk altında olan bir gruptur. Birçok çalışmada, sporcularda sedanterlerden daha yüksek yeme bozuklukları ve beden algısı sorunlarının görüldüğü belirlenmiştir. DSM – 5 kriterleri olarak adlandırılan kriterlere göre, anoreksiya nervosa, bulimia nervosa, binge eating, orthorexia nervosa, kısıtlayıcı yeme davranışı ve tanımlanmamış yeme bozuklukları olarak varlıklarını belli edebilirler.

Sporcular arasında kadınlarda, erkeklere oranla yeme bozuklukları daha yüksektir. Tabii, spor branşlarına göre bakıldığında estetik ve sıklet sporlarında daha sık görülmektedir. Spor dallarına göre değerlendirildiğinde ise estetik ve sıklet sporlarında yeme bozukluğu daha sık görülmektedir.

Yeme bozukluğu tanısı almış sporcularda; düşük kullanılabilir enerji, yağ dokusu ve yağsız doku kaybı, erken glikojen deposu boşalması, düşük kemik mineral yoğunluğu, elektrolit anormallikleri ve dehidrasyon görülmektedir. Bu sonuçlar, sporcunun sağlığını ve performansını olumsuz etkiler. Bu durum ise birçok tedavi yönteminin oluşmasını doğurmuştur.

DSM – 5 Tanı Kriterleri Nelerdir?

• Anoreksiya Nervosa: Kişinin yaşı ve cinsiyetine göre belirgin bir şekilde düşük vücut ağırlığında olması, vücut ağırlığı artışından/şişmanlamaktan çok korkması, vücut ölçüleri ile ilgili ciddi algı bozukluğu
• Bulimiya Nervosa: Vücut ağırlığında artış olmaması ve vücut ölçüleri ile ilgili ciddi algı bozukluğu nedeniyle; tekrarlayan tıkınırcasına yeme atakları, kendini kusturma, laksatif, diüretik veya diğer ilaçları kötüye kullanma, aç kalma ve aşırı egzersiz yapma gibi yineleyen hatalı telafi edici davranışlar
• Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu: Kişinin, diğer kişilerle aynı miktarda yiyecek tüketse bile daha fazla tüketmiş hissetmesi ne kadar ve ne yediğinin farkında olmaması
• Kaçıngan/Kısıtlayıcı Yiyecek Alımı Bozukluğu: Beslenme yetersizliğine ve/veya vücut ağırlık kaybına neden olan yeme bozuklukları (örneğin, yemek konusunda isteksizlik, yiyeceklerden kaçınma ve yenilen yemekten dolayı alerji olabileceği ile ilgili yersiz endişelere kapılmak)

Yukarda da bize tanımlanan kriterler doğrultusunda yeme bozuklukları tanımlanmaktadır. Sporcularda bu tanımlara ek olarak; vücut ağırlığı odaklı sporlarda düşük benlik saygısı, takımla beraber tartılma gibi durumlarda depresyon, kaygı, genetik yatkınlığın performansının arttırması üzerindeki baskı, yaralanma ve sakatlanma anlarında ise mükemmeliyetçilik ile beraber daha da sık gözlenlenebilir.

Tedavi Yöntemi

Tüm bu durumlar karşısında sporcunun fiziksel ve zihinsel anlamda olumsuz bir hale dönüşmemesi için psikolog, diyetisyen ve bir hekim arasında multidisipliner bir yaklaşım olmalıdır.

American Medical Society for Sports Medicine-AMSSM; bilişsel davranışçı terapi ile aile terapisinin bu durumda etkili olacağını önermektedir (Chang ve ark. 2020).

Sporcularda Yeme Bozukluğunun Önlenmesi

1. Erken teşhis ve tedavi kritik olmakla birlikte, yeme bozukluklarını önlenmesi de önemlidir (Reardon ve ark 2019).
2. Sporcular; ideal vücut ağırlığı ve bileşimi düşüncesiyle diyet kısıtlamaları ve/veya aldıkları enerjiyi telafi edici davranışların spor performansını olumsuz etkileyeceği ve sağlıkla ilgili olumsuz sonuçlara yol açacağı konusunda eğitilmelidir.
3. Güçlü bir antrenör-sporcu ilişkisi, yeme bozukluklarına karşı korunmayı sağlayabilir.

Ulusal Üniversite Sporları Birliği (National Collegiate Athletic Association NCAA) yeme bozukluklarını önlemek amacıyla; 10 strateji belirlemişlerdir (Joy ve ark. 2016). 

Bu stratejiler:

• Bozulmuş yeme davranışları belirtilerinin farkında olun.⁽¹⁾
• En iyi spor performansını sağlamak için uygun beslenme planı hazırlanmasında spor konusunda uzmanlaşmış spor diyetisyenine danışın.
• Vücut ağırlığına yapılan vurguyu azaltın, sporcular ile kiloları ve performans hakkında konuşurken dikkatli olun, vücut ağırlığı dışında performansı etkileyen faktörlere odaklanın.
• En iyi spor performansı ve yaralanmalardan kaçınmak için beslenmenin önemini belirten diyaloglar kurun.
• Sağlık ve performans açısından olması gereken vücut bileşiminin ve antrenman programının tüm sporcular için aynı olmadığını vurgulayın.
• Sezon başlamadan önce, öğrenci sporcuları yeme bozukluğu riski açısından geçerlilik ve güvenirliği olan tarama testleri ile tarayın.
• Tüm paydaşları (antrenörler, güç ve kondisyon antrenörleri, eğitmenler, öğrenci-sporcular, öğrenci-sporcu birimlerindeki yöneticiler ve sporcu departmanı personeli), sporcuların bozulmuş yeme davranışları göstermesine neden olacak yaklaşımlar konusunda eğitin.
• Beslenme veya bozulmuş yeme davranışları ile ilgili konularda yardıma gereksinimi olan öğrenci sporcuları kurumun sağlık birimlerine sevk edin.
• Bozulmuş yeme davranışları da dahil olmak üzere tüm psikolojik sorunlar için yardım alma konusunda öğrenci sporcuları teşvik edin.
• Yeme bozuklukları olan öğrenci sporcuların nasıl tanımlanacağı ve tedavi edileceği konusunda diğer paydaşlarla beraber (üniversite danışmanlık hizmetleri veya spor diyetisyeni) plan yapın.