Yaşamımız bir yapboz gibidir. Pek çok farklı parçanın birleşmesiyle birlikte yaşam dediğimiz kavram tamamlanır. İş, aile, arkadaşlık, aşk… Hayatımızı oluşturan her bir alan, bizlerden başarmamız gereken adımlar bekler. Ailemiz akademik anlamda başarılı olmamızı, arkadaşlarımız anlayışlı ve ilgili olmamızı, partnerimiz/eşimiz fedakar ve uyumlu olmamızı, patronumuz maksimum iş gücümüzü ortaya koymamızı, toplum ise toplum normlarına uymamızı ve katkıda bulunmamızı bekler.

Böylesine beklentilerle dolu bir dünyada “başarılı” olmak elbette kolay değildir. Çünkü tüm bu beklentilerin de ötesinde bir de kendi başarı algımız yer alır. Biz de kendimizden bir şeyler bekleriz. Beklentilerimiz bazen gerçekçi olurken kimi zaman gerçek dışı bir hal alabilir. Başarı ve başarısızlık hissi, benlik saygımıza doğrudan etki ettiği için kendimizi objektif değerlendirme konusunda epey zorlanırız.

İlgini çekebilir: Başarının Vazgeçilmez 3 Adımı

Herkesin başarıdan anladığı şey farklıdır.

Başarılı olup olmadığımızı belirleyen nedenleri büyük bir pastanın dilimleri olarak düşünün. Başarı algımızı ifade eden bu pastada en büyük dilimi başarı hakkındaki kendi düşüncelerimiz ve beklentilerimiz oluşturur. Bununla birlikte bu büyük dilimin içeriği her birey için farklılaşır.

Kişinin karakter özelliklerine göre, yaşamdan beklentilerine göre, kendisine öğretilen başarı algısına göre her birey kendisinden farklı bir beklenti içine girer. Kimi birey maddi anlamda varlıklı olmayı başarılı olması için kıstas sayarken kimi birey için sağlıklı ve huzurlu bir yaşam sürebilmek başarılı olmak anlamına gelebilir. Bazısı için evlenmek onu başarılı kılarken bazısı için kariyerinde yükselmek o kişiyi başarılı kılabilir. Gördüğümüz gibi herkesin başarı kıstası farklıdır.

Peki başarı olarak adlandırdığımız alanların birbirinden farklı olması, başarının ve başarısızlığın nedenlerini de farklı gördüğümüz anlamına mı gelir? Gelin bu konuda yapılan çalışmalara bir göz atalım!

İlgini çekebilir: Kendini Tanıma Yolculuğu: İnsan Olmak Üzerine Felsefi Bir Bakış

Benlik yanlılığı nedir?

Patrick Gosling, her bireyin başarılı olup olmadığını kıyaslama noktası farklı olsa da bireylerin başarılı olup olmamasına atfettiği nedenlerin benzer olduğundan bahseder. Bu olguyu benlik yanlılığı ile açıklayan Gosling’e göre, başarılı olduğumuzda başarımızı içsel nedenlere bağlarken başarısız olduğumuzda başarısızlığımızı dışsal nedenlere bağlarız. Kendine yontma eğilimi olarak da adlandırılan bu olguda, başarılı olduğumuzda bu sonucu kendi çabamıza, yeteneğimize ve becerimize yorarken başarısız olduğumuzda sebebin diğer kişilerin etkisi, şanssızlık, koşulların yetersizliği gibi faktörler olduğunu düşünürüz.

Benlik yanlılığına bir örnekle birlikte bakalım mı? Örneğin bir iş görüşmesi sonucu işe alındığımızda bu sonucu kendi bilgi birikimimize, becerimize ve başarılı iletişim taktiklerimize bağlarız. İş görüşmemiz başarısız sonuçlandığında ise başarısızlığımızın nedenini torpilimizin olmamasında, görüşmecinin suratsız ve ilgisiz olmasında, başvuru şartlarının tam olarak belirtilmemesinde ararız.

Benlik yanlılığına neden olabilecek 3 sebep

Peki neden böyle bir eğilimimiz var? Araştırmacılar bu yanlılığımızın altında yatan farklı sebepler olabileceğinden bahseder.

• İlk sebep olarak öz saygımızı zedelememek için başarısızlığı dışsal nedenlere atfediyor olabiliriz. Eğer başarısızlığın kaynağını kendimizde ararsak öz saygımız azalır ve benliğimizde küçülme hissederiz. Örneğin benlik saygısı ve özgüveni düşük olan kişilerin genellikle başarısızlığın sebebini kendilerinde aramaları, bu teoriyi doğrulayabilir.

İlgini çekebilir: Sabahları Hangisisin: Alışkanlıklarınıza Göre Verimli Sabahlar Geçirmenin Yolları

• İkinci sebep ise diğerlerinin gözünde çizdiğimiz kendilik imajımızı korumak isteğimiz olabilir. Eğer başarısızlığımızın faturasını kendimize kesersek diğerleri gözünde beceriksiz, başarısız, yeteneksiz konumuna düşeceğimizi düşünebiliriz. Bu da başarısızlığın sebebini dışsal nedenlere atfetmemize neden olabilir.

• Son olarak kişisel beklentilerimiz devreye girmiş olabilir. Öyle ki bir işe başladığımızda o konuda başarılı olmayı bekleriz. Elbette ki bu beklenti çok normal. Bu beklenti nedeniyle de başarısızlığın sebebini dışsal nedenlerde arıyor olabiliriz.

Peki bu herkes için geçerli mi?

İnsan söz konusu olduğunda tek bir doğrudan söz etmek neredeyse imkansız. Elbette bu olgunun da istisnaları vardır. Kişinin benlik algısına göre başarıyı ve başarısızlığı atfettiği alanlar farklılaşabilmektedir. Örneğin alçak gönüllü kişilerde benlik yanlılığının aksine bir atıf söz konusu olabilir. Alçak gönüllü bir kişi, başarısının nedenini dışsal nedenlere bağlarken başarısızlığın sebebini kendisinde arayabilir. Kendiyle barışık ve farkındalığı yüksek kişiler ise başarıyı da başarısızlığı da içsel nedenlere atfedebilir.

İlgini çekebilir: Dünyaca Ünlü 9 Başarılı İnsanın Başarı Sırları

Gördüğümüz gibi bambaşka ülkelerde ve farklı kültürlerde yaşasak bile genellikle tüm insanlar olarak benzer düşünce stillerine sahibiz. Başarıyı ve başarısızlığı benzer nedenlerle açıklıyoruz çünkü hepimizin amacı aynı. Hem kendimiz için hem de başkaları için kendilik değerimizi korumak istiyoruz.

Benliğinizle barıştığınız başarı dolu günler diliyorum.

Yardımcı Kaynak: Explications et normes sociales, Gosling, P.(1999).