Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) kişiyi aşırı korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan, çoğu kez olağan dışı ve beklenmedik bir şekilde gerçekleşen olayların tetiklediği bir ruhsal travma ya da ruh sağlığı durumudur. TSSB’yi tetikleyebilecek olaylara örnek olarak ani yaşanan kaza, savaş, deprem, yangın, sevilen birinin ölümü veya her türlü istismar sayılabilir. Tehlike geçmiş olsa bile düşünceler ve anılar tekrarlayabilir. TSSB’nin nüfusun %7-8’ini etkilediği düşünülmektedir ve kadınları etkileme olasılığı erkeklerden daha fazladır. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) nedir, belirtileri ve olası nedenleri nelerdir, tedavi süreci nasıldır, birlikte inceleyelim.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri
TSSB, travmatik bir olaydan sonra gelişebilir. Örnekler şunları içerir:
- Doğal afetler (deprem, sel, yangın)
- Ciddi kazalar
- Terör saldırıları
- Sevilen birinin kaybı
- Tecavüz veya diğer istismar türleri
- Suçun kurbanı olmak
- Hayatı tehdit eden bir teşhis almak
- Korku, şok, dehşet veya çaresizliği tetikleyen herhangi bir durum
Semptomlar genellikle travmatik olaydan sonraki ilk 3 ay içinde başlar, ancak bazı durumlarda daha sonra da başlayabilirler. Bir kişinin TSSB tanısı alması için, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) tarafından Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı, 5. Baskı (DSM-5)’te belirtilen kriterleri karşılaması gerekir.
Bu yönergelere göre, TSSB tanısı konan kişi şu semptomları gösterir:
- Bir veya daha fazla saldırı semptomu: Kabuslar, geçmişe dönüş ve olayın yeniden yaşanıyormuş hissi, korkulu düşünceler gibi semptomlar
- Bir veya daha fazla kaçınma belirtisi: Yaşanan olayı tartışmayı reddetmek, kişiye olayı hatırlatan durumlardan kaçınmak gibi semptomlar
- Ruh halini ve düşünceyi etkileyen iki veya daha fazla semptom: Olayın bazı yönlerini hatırlayamama, suçluluk ve suçlama duyguları, başkalarından kopuk, yabancılaşmış, duygusal ve zihinsel olarak uyuşmuş hissetmek, hayata olan ilginin azalması, konsantrasyon zorluğu, depresyon, fobiler ve kaygı gibi zihinsel sağlık sorunları gibi semptomlar
- Travmadan sonra başlayan iki veya daha fazla uyarılma ve tepkisellik belirtisi: Uyumakta zorluk, sinirlilik, öfke patlamaları, olası tehlikelere karşı aşırı duyarlılık, gergin ve endişeli hissetmek gibi semptomlar
Ayrıca kişiye TSSB tanısı konması için bu belirtilerin kişide iş hayatı ile veya ilişkilerle başa çıkmada güçlüklere neden olmalı ve belirtiler ilaç veya başka madde kullanımından veya başka bir sağlık durumundan kaynaklanmamalıdır.
Fiziksel Belirtiler
- Terleme, titreme, baş ağrısı, baş dönmesi, mide problemleri, ağrı ve ağrılar ve göğüs ağrısı dahil olmak üzere fiziksel etkiler
- Daha sık enfeksiyonlara yol açabilen zayıflamış bir bağışıklık sistemi
- Yorgunluğa ve diğer sorunlara yol açabilen uyku bozuklukları
- Alkol, uyuşturucu veya ilaçları kötüye kullanmak gibi kendini oyalama ve uyuşturma davranışı
TSSB için Risk Faktörleri
Bazı insanların neden TSSB geliştirirken diğerlerinin geliştirmediği belirsizliğini korumasına karşın aşağıdaki risk faktörleri, kişinin semptom yaşama olasılığını artırabilir:
- Bir olaydan sonra ek sorunlar yaşamak, örneğin sevilen birini kaybetmek ve ardından işini kaybetmek
- Bir olaydan sonra sosyal desteğin olmaması
- Akıl sağlığı sorunları veya madde kötüye kullanımı geçmişine sahip olmak
- İstismar deneyimi, örneğin çocukluk döneminde
- Muhtemelen olayın bir sonucu olarak fiziksel yaralanma
Riski ne azaltır?
Bilim insanları, kişilerin TSSB’den daha etkili bir şekilde kurtulmasına veya bundan kaçınmasına yardımcı olabilecek dayanıklılık faktörlerine baktıklarında şunları bulmuşlardır:
- Başkalarından destek aramak ve destek almak
- Olumlu başa çıkma stratejilerine sahip olmak veya geliştirmek
- Zorluklarla karşılaştıklarında eylemleri hakkında iyi hissedebilmek
Tedavi Süreci ve Kendiniz için Yapabilecekleriniz
Pek çok insan travmatik bir olaydan sonra ağlama, kaygı ve konsantrasyon güçlüğü gibi semptomlar yaşar, ancak bu TSSB tanısı almaya yeterli değildir. Nitelikli bir profesyonel tarafından hızlı tedavi, semptomların kötüleşmesini önlemeye yardımcı olabilir.
Bir kişi aşağıdaki durumlarda tedaviyi düşünmelidir:
- Semptomlar bir aydan fazla zamandır devam ediyorsa
- Semptomlar normal yaşama dönmeyi engelleyecek kadar şiddetliyse
- Kendine veya çevresindeki birine zarar verme eğilimi ve düşünceleri varsa
Tedavi genellikle psikoterapi ve ilaç tedavisinin kombinasyonunu içerir. Yetkili sağlık uzmanı size en iyi tedavi planlamasını yapacaktır. Bu yüzden kişinin yardım alması çok önemlidir.
Tedavi sırasında kendinize yardımcı olmak için:
- Stresi azaltmaya yardımcı olmak için hafif fiziksel aktivite veya egzersiz yapmaya çalışabilirsiniz.
- Kendinizi hırpalamamalısınız. Büyük görevleri küçük görevlere bölün, bazı öncelikler belirleyin ve yapabildiğiniz kadarını yapın. Kendiniz için gerçekçi hedefler belirleyin.
- Başka insanlarla vakit geçirmeye çalışın. Güvendiğiniz bir arkadaşınıza veya akrabanıza içinizi dökün.
- Belirtilerinizin hemen değil, kademeli olarak iyileşmesini bekleyin.
- Kendinize rahatlatıcı durumlar, yerler ve insanları belirleyin.
