Mükemmel olmak. İki kelimeden oluşan bu kavramın ilk bakışta olumlu bir anlam içerdiğini düşünüyor olabilirsiniz. Mükemmeliyetçilik kulağa hoş geliyor olabilir. İşte benim için önemli olan bu, diyor olabilirsiniz. Hatta mükemmeliyetçi beklentilere sahip olmanın o kişi için olumlu bir kişilik özelliği olduğunu bile düşünüyor olabilirsiniz. Öyle ya, mükemmeli isteyen hırslıdır, çabalar, yeteneklidir, beceriklidir. Peki gerçekten öyle mi? Hiç sanmıyorum.
Mükemmel olmayı beklemek, doğuştan sarışın olan bir kişinin doğal yollarla saçının siyah olarak çıkmasını istemesi gibi bir durum. Gerçekleşmesi imkansız. Neden? Çünkü mükemmelin ne demek olduğunu belirleyen bir kurum yok. Neye göre mükemmel, kime göre mükemmel tamamen muğlak. E hal böyle olunca herkes mükemmelin ne demek olduğunu kendi kriterlerine göre ya da bir başkasının kriterlerine göre belirliyor. Bilin bakalım sonra ne oluyor? İstenen noktaya geldikçe kişi kendisinden daha da iyisini yapmayı bekliyor. Eğer mükemmeli belirleyen kriter anne, baba, sevgili ya da bir başka kişi ise onların da beklentileri gittikçe arşa çıkıyor. Sonunda da kişiyi gerçekleştirilmesi imkansız beklentiler karşılıyor. Ne büyük bir yük, değil mi?
Mükemmeliyetçiliğin doğası
Şöyle bir çevrenizdeki kişileri düşündüğünüzde, mükemmeliyetçi beklentilerle hem kendisini hem de etrafındaki kişileri yok yere yoran kişilerin sayısının hiç de az olmadığını göreceksinizdir. Belki siz de onlardan birisinizdir. Mükemmeliyetçilik bulaşıcı bir hastalık gibidir. Annesi tarafından yüksek beklentilerle büyütülen, toz aldıktan sonra annesinin arkasından tekrar toz aldığı çocuk büyüyor ve annesinin mükemmeliyetçi beklentilerini başkalarına yansıtıyor. Kendi çocuğu olduğunda o da çocuğunun arkasından tekrar toz alıyor. Bu; bitmeyen, dahası bulaşıcı bir döngü.
Peki mükemmeliyetçilik kişileri bu kadar zorlamasına rağmen neden varlığını sürdürüyor? Bunun altında yatan farklı sebepler olsa da en büyük nedeni, mükemmeliyetçiliğin aslında kişi için olumlu bir anlam içeriyor olması olabilir. Kişi edindiği başarıları mükemmeliyetçiliği sayesinde elde ettiğini düşünüyor olabilir. Oysa pozitif mükemmeliyetçilik diye bir şey yoktur.
Neden mükemmeliyetçi beklentilere sahibiz?
Mükemmeliyetçilik, bir düşünce tuzağıdır aslında. Kişiye yaptığı her şeyi hatasız ve yetkin bir şekilde yapması gerektiğini söyleyen bir düşünce. Oysa ki düşüncelerimiz her zaman doğruyu içermezler. Hatta hatırı sayılır bir kısmı gerçekçi olmayan düşüncelerden oluşur. Mükemmeliyetçi beklentiler de gerçekçi olmayan düşüncelerdir. Her şeyi hatasız ve mükemmel yapamayız. Kimse yapamaz. Yanılabiliriz, hata yapabiliriz, düşebiliriz. Elimiz sobaya değer ve canımız acır. Biz de bir daha sobaya elimizi değdirmeyiz. Yaşamayı böyle böyle öğreniriz. Hata yaparız ve ders çıkarırız. İnsanız. Robot değiliz.
Mükemmeliyetçilik, kişinin kendi kendisine koyduğu kurallardır. “Her şeyin en iyisini yapmalıyım.”, “Yaptığım işleri mükemmel yapmak zorundayım.”, “Eğer hata yaparsam güçsüz ve başarısızım demektir.” Bu zorunluluk ifadeleri, yukarıda bahsettiğimiz deyişiyle düşünce tuzakları, bizi kendi zihnimizde hapseder. Bu kurallar, bizim kendi kendimize koyduğumuz kurallardır. Aslında bu beklentiyi kendi içimizde biz besleriz. O düşünce hapishanesinin demir parmaklıklarının ardında mükemmel olmamanın hafifliğini izliyoruz.
Mükemmeliyetçi beklentileri gerçekçi beklentilere dönüştürmek
Mükemmeliyetçilik tek başına kişinin hayatını zorlaştıran bir durumdur. Üstelik yapılan çalışmalar, mükemmeliyetçi beklentilerin depresyon, obsesif kompulsif bozukluk, yeme bozuklukları ve anksiyete gibi çeşitli psikolojik rahatsızlıkları da tetikleyebildiğini gösteriyor. Bu nedenle “Ben mükemmeliyetçi bir kişiyim.” diyerek durumu değiştirmemek yerine, mükemmeliyetçi beklentilerimizi makul beklentilerle değiştirmeye çalışmak psikolojik sağlık açısından faydalı olacaktır.
Aşağıda mükemmeliyetçi düşünceler ve beklentiler sizi zorladığında kendinize hatırlatabileceğiniz gerçekçi düşünceler yer almaktadır. Liste içerisinden size iyi geleceğini düşündüğünüz cümleleri bir kağıda yazarak sürekli görebileceğiniz ya da kolayca ulaşabileceğiniz bir noktada tutabilirsiniz.
| Gerçek dışı düşünce | Gerçekçi düşünce |
| Her zaman en iyisini yapmalıyım. | Elimden geleni yapmam yeterli. Her zaman en iyisi olmak zorunda değil. |
| Bir iş ya tam yapılır ya yapılmaz. | Hayatta sadece siyah beyaz yok. Griler de var. |
| Başarısız olursam bu benden kaynaklıdır. | Gerçekçi bakacak olursam başarıyı etkileyen pek çok faktör var. |
| Mükemmel olmazsam sevgiyi hak etmem. | Sevgi hak edilen bir duygu değildir, kendim olmam yeterli. |
| Kendimi sevmem için başarılı olmalıyım. | Öz değerim başarıma değil, varlığıma bağlı. |
| Yaptığım her işi kusursuz yapmalıyım. | Kusursuza gerek yok. Benim durma noktam yeterince iyi olması. |
