Ayurveda’ya Göre Beslenme ve Zihin İlişkisi: Baskın Zihin Halin Hangisi?

Yoga ve Ayurveda’nın kökenlerini nereden aldığını merak eden herkesin araştırmaları sonucu ulaşacağı nihai kaynak, Hindistan’daki altı felsefe okulu olarak bilinen Shad Darshan’dır. Shad Darshan’ı “hayatın altı felsefesi” ya da “hayata altı bakış” olarak da türkçeleştirebiliriz. Felsefe anlamına gelen Darshan kelimesinin kökeni olan “drish”, Sanskrit dilinde “görmek” demektir. O nedenle evreni ve hayatı anlamlandırmayı hedefleyen bu altı felsefeden üçünün amacı evreni içeriden (zihin, algılayış, içsel gerçeklik ile), diğer üçünün amacı ise dışarıdan (evrensel yasalar, fizik, madde ve neden-sonuç ilişkileri ile) görmek ve açıklamaktır.  

İlgini çekebilir: Ayurvedik Beden Tipinizi Biliyor Musunuz: Dosha Testi

Yoga ve Vedanta iç dünyayı açıklamak amacını taşır; Ayurveda ise bu altı okulun görüşlerinin tamamından faydalanır. Özellikle yaradılış, gerçeklik felsefesi olan Sankhya felsefesi, Ayurveda öğretisinin yapı taşlarından maha guna (üç büyük guna: sattva, rajas ve tamas) ve pancha maha bhuta (beş element: eter, hava, su, ateş, toprak) kavramlarını açıklaması açısından önemlidir. Üç büyük guna kavramı, Yoga Sutralar ve Bhagavad Gita gibi yogik metinlerde de karşımıza çıkar.

Sankhya felsefesine göre bu üç guna, zihinde ve tüm evrende, maddenin her halinde mevcuttur ve üç farklı niteliği anlatır: Hareketsizlik (tamas), hareket (rajas) ve ne hareket, ne hareketsizlik olan denge (sattva). Bu üç niteliğin dengesi, dünyanın işleyişi için olduğu kadar günlük hayatımızın sağlıklı idamesi için de oldukça önemlidir. Ayurveda doktoru Dr. Lad bu üç enerji için şu örneği verir: Sabahları sattva sayesinde uyanırız, rajas sayesinde günü planlarız, tamas sayesinde dinlenmeye ve uykuya çekiliriz.

İlgini çekebilir: Ayurvedik Mutfak: Süper Gıda Ghee Tüketmek İçin 10 Neden

Fakat bu nitelikler duygular, düşünceler, dış dünya, beslenme, şehir hayatı vb. dış etmenler nedeniyle dengesizleştiği zamanlarda zihinsel durumumuz bundan hemen etkilenir. Rajasik bir zihin çok düşünmeye, sürekli plan yapmaya ve hiperaktiviteye meyillidir. Tamasik bir zihin ise atalet, uyuşukluk, isteksizlik olarak kendini gösterir. Rajasik zihin halinin sürekliliği anksiyete ve kaygı bozukluğuna, tamasik zihin halinin sürekliliği ise depresyona neden olur.

Hangi zihin halindesiniz?

Peki bu üç gunanın zihinsel durumumuzla ilişkisi nedir?

Her birimizin bilincinde sattva, rajas ve tamas arasında sürekli bir etkileşim vardır ve birinin göreceli olarak baskın olması, psikolojik durumumuz ve ahlaki eğilimlerimizde farklılıklar yaratır. Dr. Vasant Lad bu üç zihin halini ve bunların hakim olduğu insanları şöyle anlatır:

Sattvik zihin:

“Sattvik nitelikler; saflık, denge ve algıda netlik sağlar, bu da iyilik ve mutluluk halini beraberinde getirir. Sattvik niteliklere sahip insanlar dini, sevgi dolu, şefkatli ve saf fikirlidir. Hakikat ve doğruluğun peşinde olan bu insanlar iyi haller, tutumlar ve davranışlar sergiler. Kolayca üzülmez veya sinirlenmezler. Zihinsel olarak çok çalışsalar da, zihinsel yorgunluk hissetmezler. Onlar taze, uyanık, farkında ve parlaklık, bilgelik, sevinç ve mutluluk doludur.”

İlgini çekebilir: Mantra Meditasyonu ile Sesin Şifası: Beden, Zihin ve Ruh Bütünlüğünü Dengeleme

Rajasik zihin:

“Hareket ve enerji, rajastan kaynaklanır ve bu, anlık duyusal zevklere ve zevk-acı, çaba-huzursuzluk dolu bir hayata neden olur. Zihninde rajasik niteliklerin baskın olduğu insanlar; egoist, hırslı, saldırgan, gururlu ve rekabetçi olurlar ve başkalarını kontrol etme eğilimi gösterirler. Mükemmeliyetçidirler. Çalışkan insanlardır ama belli bir yönleri yoktur. Topraklanmamış, aktif ve huzursuzdurlar. Duygusal olarak öfkeli, kıskanç ve hırslı olabilirler. Başarı onlara neşe getirmez. Kaybetme korkuları vardır, bu nedenle strese girer ve zihinsel enerjilerini kaybederler. Kendilerine yardımcı olanlara karşı sevgi dolu, iyi ve arkadaşça davranırlar. Kendilerine ve ilgi alanlarına hizmet edildiği, uyumlu olunduğu sürece sakin ve sabırlıdırlar.”

Tamasik zihin:

“Tamas; karanlık, atalet, ağırlık ve materyalist tutumlarla karakterize edilir. Tamasik nitelikleri baskın olan insanlar depresyon ve tembellik eğilimindedirler, fazla uyurlar. Zihinsel çalışma onları kolayca yorar, kıvrak zekalı değildirler. Sorumluluğu az olan işleri severler; yemek yemekten, içki içmekten, uyumaktan ve cinsellikten hoşlanırlar. Meditasyon sırasında zihinlerini odaklamaları zordur.”

Dr. Vasant Lad bu tanımlamaları yaparken “yargılayıcılıktan” çok uzaktır. İşte bu sattvik bir zihin halidir; olduğu gibi gören, kabul eden bir hal. Çünkü tüm bu zihin hallerinin bir sebebi vardır. Tamasik zihinle yaşayan biri, acı dolu deneyimleri ile öğrenme yoluna girebilir ve/veya çevresine öğretebilir. Buradaki derinliği, kutsal metinlerden bir diğeri olan Bhagavad Gita’dan bir örnekle anlayabiliriz. Gita’da, bu niteliklerin baskınlığına göre farklı tipte insanlar olduğundan ve her birinin de toplumsal rolleri bulunduğundan bahsedilir. Örneğin rajasik zihin halindeki biri başarı, şan ve şöhret peşinde koşarken toplum onun çalışmalarından fayda görebilir.

İlgini çekebilir: Evde Kaldığımız Süre Boyunca Beslenmemizde Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Zihnin Arınması: Sattvik Beslenme ve Yaşam

Yoga ve Ayurveda, zihin ve bedeni birbirinden ayrı görmediği için zihinsel halimiz ve düşüncelerimizin bedensel tezahürleri olduğunu bilir. Benzer şekilde fizik bedene yaklaşımımızın (besinler, uyku, yaşam tarzı vb.) zihin halini etkilediğini de… Dolayısıyla yoga; asanalar, nefes çalışmaları ve arınma yöntemleri ile beden üzerinde çalışarak zihni rajas veya tamas’ın aşırı hakimiyetinden çıkararak sattvik zihne, yani saf ve dengeli bir duruma getirmeyi hedefler (Böylece zihni meditasyona hazırlar).

Ayurveda’da pilu paka ve pitthara paka kavramları ile moleküler sindirim yoluyla (besinlerin hücrelere, DNA-RNA ve kromozomlara kadar iletilmesi) yediğimiz besinlerin niteliklerinin zihinsel durumumuzu nasıl etkilediği (maddenin enerjiye dönüşümü) açıklanır ve bazı besinlerin tamasik/rajasik etkileri nedeniyle tüketiminin kısıtlanması önerilir.

Dolayısıyla rajasik veya tamasik bir zihin halinde olduğumuzu fark ediyorsak amacımız; besin tercihlerimiz, duygularımız, düşüncelerimiz ve yaşam tarzımız ile dengeli bir hale gelmek olmalıdır.

İlk aşamada sizler de aşağıdaki tabloyu inceleyerek beslenme alışkanlıklarınızı gözden geçirebilir, besin tercihleri ve zihniniz arasındaki ilişkiyi değerlendirebilirsiniz. Daha sakin ve dengeli bir zihin için de sattvik beslenmeye özen gösterebilirsiniz.

Hayatınızda yoga, meditasyon, sanat, doğa ve dinlenme zamanlarına ayırdığınız süreler arttıkça daha dengeli ve huzurlu bir zihin hali yakalayabilir, sizi mutlu ve dengede hissettiren seçimler yapabilirsiniz.

İlgini çekebilir: Her Yönüyle Vegan Beslenme: Yararları, Dikkat Edilmesi Gerekenler, Alternatif Gıdalar

Tablo: Textbook of Ayurveda, Vol. 1: Fundamental Principles of Ayurveda , Dr. Vasant Lad