Tatil dönüşü kendinizi normalden daha yorgun, şişkin ya da halsiz mi hissediyorsunuz? Sabahları uyanmakta zorlanıyor ya da gün boyu zihinsel bir bulanıklık yaşıyorsanız yalnız değilsiniz. Tatil süresince değişen beslenme düzeni, artan şeker ve işlenmiş gıda tüketimi vücudunuzun doğal ritmini ve lenf sistemini olumsuz etkileyebilir. Ayurveda’ya göre bu gibi belirtiler, özellikle lenf dolaşımında birikme ya da tıkanıklık olduğunun sinyalleri olabilir. Tatil sonrası vücudunuzu yeniden dengelemek için lenf sistemi sağlığını hedef alan ayurvedik bakış açısını ve uygulayabileceğiniz doğal önerileri keşfetmeye hazır mısınız?
Lenf sisteminin tıkanık olduğuna dair işaretler
Tatil sonrası şişkinlikler yaşayan, yataktan çıkmakta zorlanan, kahve içmeden kendine gelemeyenler burada mı? Merak etmeyin, yalnız değilsiniz. Çoğumuz “Aman canım tatildeyim, normalde yemiyorum” dediğimiz ve ipin ucunu kaçırdığımız günlerin sonunda aşağıdaki belirtilerin en az birkaç tanesini yaşıyoruz… Ayurveda’ya göre bu belirtiler lenf sisteminizde bir tıkanıklık olduğuna işaret ediyor olabilir:
- Parmakları sıkan yüzükler
- Sabahları vücut ağrısı, kas ve eklemlerde sertlik
- Beyin sisi (Konsantrasyon bozukluğu, düşünceleri toparlayamama, uykuya eğilim)
- Genel bir yorgunluk ve ağırlık hali
- Şişkinlik, ödem
- Soğuk algınlıkları ve sinüs tıkanıklıkları
- Karın bölgesinde yağlanma
- Şişmiş lenf bezleri
- Takip eden adet döneminde meme hassasiyeti ve ağrı
Ayurveda’ya göre lenf ve diğer doku sistemleri
Günümüzde pek önemsemediğimiz ve büyük bir sorun olmadıkça ilgilenmediğimiz lenf dolaşımımızın sağlığı, binlerce yıllık Hint tıp sistemi Ayurveda için oldukça önemli bir kavramdır. Ayurveda’ya göre “rasa” kelimesinin lenf, duygu ve tat başta olmak üzere, melodi, sevgi, tatmin, adet kanı, anne sütü gibi farklı anlamları vardır ve Ayurveda’nın bütünsel sağlık anlayışı içinde tüm bunlar birbiriyle ilişkilidir.
Bu yazının konusu olan “rasa dhatu” ise sindirilmiş besinlerden oluşan ilk dokudur. Ayurveda’ya göre bedende 7 tane “dhatu”, yani doku sistemi bulunur. Sindirilmiş besinler kılcal damarlar aracılığı ile sindirim borusundan alınıp dolaşıma katılır. Buradan sindirim sonrası doku öncüleri dediğimiz maddeler oluşur. Bu maddelerden ilk meydana gelen doku rasa dhatu, yani kan plazması ve lenftir. Rasa dhatu’dan sırasıyla rakta (kan), mamsa (kas), meda (yağ), asthi (kemik, kıkırdak), majja (sinir), shukra (erkek üreme dokusu)/athava (kadın üreme dokusu) oluşur. Her bir doku bir diğerinin öncüsüdür ve bir sonraki dokunun oluşma süresi beş gündür. Yani bugün yediğimiz bir elma, yaklaşık bir ayın sonunda üreme dokumuzun parçası haline gelir.
Her dokunun bir “özü”, bir de dışsal ve içsel “yan ürünleri” vardır. Örneğin rasa dhatu’nun dışsal yan ürünleri cilt, anne sütü ve regl kanamasıdır. Bunların durumu ve sağlığı bize rasa dhatu’muz ile ilgili önemli bilgiler verir. Rasa dhatu’nun özü ise mutluluk, tatmin ve güven hislerinin yanında; sağlıklı bir cilt, parlak saçlar, güçlü bağışıklık ve dayanıklılık veren “rasa sara”dır.
Rasa dhatu’nun sorumlu olduğu lenf sisteminin önemli görevlerinden biri sindirim ve detoksla ilgilidir.
Lenf sistemi nasıl çalışır?
Lenf, kanın berrak sıvı kısmıdır. Kanda buna plazma denir. Hücreler arası boşluklara sızdığında ise lenf veya Ayurveda’da rasa dediğimiz kısmı meydana getirir. Sıvı kısım içindeki yağda çözünen besin maddeleri ve toksinler ile lenf kanallarına boşaltılır. Burada lenf düğümleri, bağışıklık sisteminin beyaz kan hücreleri yardımıyla rasa’yı arındırır. Buradan kan dolaşımına geri dönen lenf, diğer dokuları oluşturmak üzere sistem içindeki yolculuğuna devam eder.
Ne yediğimiz kadar, yediklerimizi sindirip sindiremediğimiz de önemlidir. Çünkü bedende bulunan 40’tan fazla agni (sindirim ateşi) çeşidi bu besinlerin hücresel seviyeye kadar indirgenerek tüm hücrelerimizin ve hatta DNA-RNA’nın beslenmesinden de sorumludur. Örneğin pithara agni, besinlerin sitoplazmik içeriklerini “bilince dönüştürmek”ten sorumludur, bu da besinlerin zihinsel durumumuzu nasıl eklediğine ilişkin önemli bir ayurvedik açıklamadır.
Peki bu besinler sindirilemeyince ne oluyor?
Lenf sistemi, sindirim sisteminin iç kısmında çıkıntılar olarak başlar. Bu çıkıntılar, hem besleyici hem de kötü yağları, lipitleri ve proteinleri bağırsak yolundan absorbe edip bağırsakları çevreleyen lenf içine alır. Gluten ve kazein gibi sindirilmesi zor proteinler ile birlikte kötü yağların lenf sistemini olumsuz etkileme potansiyeli çok yüksektir. Ayrıca yağda çözünen çevresel toksinler, böcek ilaçları, koruyucular ve ağır metaller de lenfatik sistemin yavaş yavaş tıkanmasına neden olur.
Başlangıçta bahsettiğimiz belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Eğer seçimlerimiz sağlıksız, yapay, işlenmiş gıdalardan oluşuyorsa ve sindirim ateşimiz de düşükse rasa dhatu‘da birikme olmaya başlar. Lenf sistemi, en önemli görevlerinden biri olan detoksifikasyonu yapmakta zorlanır ve lenf tıkanıklığı dediğimiz durum ortaya çıkar.
Ayurveda’ya göre rasa dhatu’da başka nedenlerle meydana gelen farklı dengesizlik durumları da bulunur. Örneğin, düşük rasa dhatu, el ve ayaklarda soğukluk, cilt kuruluğu, çatlak dudaklar, cilt problemleri, akne vb. sorunlara neden olur.
Tatil sonrası detoks: Lenf sağlığı ve ödem için ayurvedik öneriler
Peki tüm bu bilgiler ışığında, tatil sonrası ödem nasıl atılır? Ne yapmalıyız? İşte lenf sağlığımızı korumak için, özellikle tatil dönüşlerinde uygulayabileceğimiz ayurvedik öneriler!
- Alkali beslenin.
- Daha fazla meyve ve sebze tüketin; ekmeği, tahılı, eti, süt ürünlerini, işlenmiş gıdaları ve abur cuburu azaltın.
- Yeşil yapraklı sebzeler tüketin.
- Greyfurt, nar ve portakalın beyaz kısımlarını yiyin!
- Kırmızı meyve ve sebze tüketimini (yazın mor üzüm ve orman meyveleri, kışın nar, pancar vb sebzeler) arttırın.
- Zerdeçal tüketin.
- Mutfağınızda kişniş, kimyon, rezene, tarçın gibi sindirimi arttırıcı baharatlara yer verin.
- Taze zencefil ve limonlu çay için.
- Gün içinde sıcak su yudumlayın ve su tüketimini arttırın.
- Daha fazla kapha birikmesine neden olduğundan, tatlı ve tuzlu tadı azaltın.
Ayrıca toksinleri uzaklaştırmak için:
- Hareket edin! Lenf sistemi kan dolaşımından farklı olarak kasların kasılması ile çalışan bir sistem, o nedenle tüm kasları, bağları ve eklemleri çalıştıran yoga, bunun için bir numaralı doğal ilaçlardan.
- Kapalabhati ya da bhastrika gibi yogik nefes teknikleri uygulayın. Eğer bu teknikleri bilmiyorsanız kardiyo egzersizleriniz sırasında burundan nefes alıp verin.
- Garshana, yani kuru fırçalama yapın.
- Abhyanga, yani ılık yağ masajı uygulayın. Brahmi, Manjistha, Amalaki, Neem gibi bitkiler rasa dhatu sağlığı için önerilen ayurvedik bitkilerdendir.
Son olarak tüm bunların kişilere göre değişiklik gösterebileceğini ve Ayurveda’yı farklı kılanın her birimizin eşsizliğini dikkate alarak, kişiye özel önerilerde bulunması olduğunu unutmayın. Ayrıca altta yatan olası sorunlar için her zaman doktorunuza danışın.
