Milyonlarca insan Covid-19 geçirirken, çok daha fazla sayıda insan böyle bir virüsün sürekli bir kaygıya dönüştüğü yaşamlarımızda bu virüsün etkilerini yoğun bir şekilde hissediyor. Dolayısıyla da Covid-19’a bağlı stres bozukluğunun (PTSD) artışı da bizler için bir sürpriz olmuyor.

Klinik psikolog Emily Guarnotta göre kişi, ya doğrudan ya da sevdiği birini kaybederek yaşadığı travma sonrasında bu bozukluğu geliştiriyor. Pandeminin patlak verdiği andan itibaren bu durum o kadar yaygın bir şekilde görülüyor ki artık bu durum kendi tanısına sahip: COVID PTSD.

British Medical Journal tarafından 2021’in ocak ayında yapılan bir araştırmaya göre yoğun bakım ünitesi çalışanlarının yarısı ağır depresyon ve anksiyetenin yanı sıra PTSD’nin semptomlarından da muzdarip.

İlgini çekebilir: Anksiyete ile Başa Çıkmak İçin 6 İpucu

Peki nedir bu Covid PTSD?

Tıpkı virüsün kendisi gibi PTSD’nin de birden fazla semptomu olduğu görülüyor. Klinik doktor Alyza Berman’a göre bu bozukluktan muzdarip olmanız için virüsü bizzat deneyimlemiş olmanız gerekmiyor. Aslında bu bozukluğun iki türü var: COVID PTSD and COVID Pre-TSD.

Covid Pre-TSD

“Bu bozukluktan muzdarip kişiler Covid-19’a yakalandıklarında olabileceklerin korkusunu şiddetli bir biçimde yaşıyor ve aslında Covid-19 teşhisi konmadan da benzer semptomlar deneyimliyorlar,” diyor Berman.

Pre-TSD’nin semptomları şunları kapsıyor:

• Kabuslar
• Uykuya dalmada zorluk
• Belirli durumlardan kaçınma
• Sizi etkilememiş belli bir uyarıcıya şiddetli bir tepki gösterme
• Yüksek derece anksiyete
• Sosyal izolasyon
• Aşırı derecede (yersiz) korku

İlgini çekebilir: Stres Hormonu Kortizol Seviyemizi Düşürmek İçin 7 Öneri

Risk Faktörleri

Psikoterapist Allison Chawla’ya göre eğer kişinin testi negatif çıktıktan sonra kişi hala bir süre Covid-19 semptomları yaşamaya devam ediyorsa zamanla PTSD’den muzdarip olma riski de daha fazla oluyor. “Semptomlara uzun bir süre maruz kalmak kesinlikle depresyonu ve PTSD’yi tetikleyebilir.” diyor Chawla.

Diğer risk faktörleri de şu şekilde sıralanabilir:

• Virüsten dolayı yoğun bakım ünitesinde bir süre tedavi görmek
• Önceden gelen depresyon, anksiyete gibi zihinsel sorunlara sahip olmak
• Sağlık çalışanı olmak ya da bir sağlık çalışanının aile üyesi olmak

Ama tabii ki bu risk faktörlerinin dışında Covid PTSD, yüksek derecede anksiyete, depresyon, korku ve izolasyon deneyimleyen herkesi etkileyebilir. 

PTSD’den muzdarip olduğunuzu gösteren 5 işaret

1. Kaygılı ve gergin hissedersiniz.

Bu bozukluğa sahip kişiler, genellikle etraftaki şeylerin daha fazla farkında olma durumunu sık sık deneyimler. Uyku, konsantrasyon problemleri yaşar ve kolayca tedirginliğe kapılabilirler. Kaygı verici durumlardan çoğunlukla kaçınırlar. Bu kaçınma hali daha sonrasında izolasyon ve kişisel ilişkilerden kopma gibi sakıncalı etkilere neden olabilir.

2. Beyin sisi yaşarsınız.

Bu terim hafıza kaybı, kafa karışıklığı, zihinsel belirsizlik gibi birçok zihinsel sağlık semptomlarını içinde barındırır.

Bu semptomlar genellikle anksiyete, depresyon veya önemli ölçüde strese bağlı olarak görülebilir. Süregiden stres de semptomları şiddetlendirerek, kırması zor bir döngü yaratabilir. Beyin sisinin birkaç ay boyunca sürdüğü durumlarda, beyni normal fonksiyonuna döndürmek zorlaşır.

İlgini çekebilir: Beyin Sisi Nedir? Belirtileri Nelerdir? Gidermek İçin Neler Yapılabilir?

3. Müdahaleci düşünceler peşinizi bırakmaz.

Travmatik bir olayı hatırlatan davetsiz düşünceler, anı veya kabus formunda sık sık ziyaretinize gelebilir. Bu hatırlatıcılar o kadar streslidir ki kişi sanki o travmayı tekrar en baştan yaşıyormuş gibi hissedebilir. PTSD’ye sahip kişiler kendilerini sürekli bu deneyimledikleri ya da tanık oldukları olayları düşünürken bulabilirler, bu da diğer şeylere odaklanmayı zorlaştırır.

4. Size Covid’i hatırlatan her şeyden kaçınırsınız.

Bu hatırlatıcılar sizi strese boğabilir. Bu yüzden bu kişiler sıklıkla o düşünce ve duygulardan kendilerini uzaklaştırmaya çalışır. Bu kaçındıkları şeyler ise onlara travmalarını hatırlatan insanlar ya da belirli yerler veya durumlar olabilir, mesela hastaneler gibi.

5. Korku içinde yaşarsınız.

Berman, PTSD hastalarının zamanla, daha önce hiç yaşamadıkları ya da yaşamları boyunca hiç kormadıkları bazı durumlara karşı aşırı derecede yersiz korku geliştirdiklerini söylüyor.

“Bu korku, virüsü geçirmiş olsalar bile kendilerini sosyal olarak izole etmelerine ve duygusal ya da fiziksel temasın önüne (Covid talimatlarına ve gerekliliklerine uygun olarak) büyük sınırlar koymalarına neden oluyor. Bazısı için bu korku pandemi bittiğinde bitecekken kimisi için uzun vadeli bir hal alabilir ve kendini hayatın başka yönlerinde şekillendirebilir. Mesela sürekli el yıkamak, umumi tuvaletleri kullanmamak, sosyal temasları sınırlamak gibi.”

Bu durumun üstesinden gelebilmek için birkaç uzman görüşü:

1. Kendinize zaman tanıyın.

Gerek fiziksel gerek zihinsel ya da duygusal olsun, her hastalıkta olduğu gibi, kısa bir süre içerisinde tamamen iyileşmeyi beklemek gerçek dışı olur. Bu yüzden her geçen gün daha iyi hissetmenize yardımcı olacak şeylere odaklanmaya çalışın.

Uyku hijyenine önem göstererek iyi bir gece uykusu çekin, elektronik aletlerden bir süre uzak kalmak için kendinize vakitler belirleyin, rahatlatıcı aktiviteler ile uğraşın ve rahatlamanıza, dinlenmenize olanak sağlayacak bir günlük rutin geliştirin.

Düzenli beslendiğinizden ve besin değeri yüksek öğünler tükettiğinizden emin olun. Her gün bedeninizi hareket ettirin; esneme hareketleri, hafif bir yoga veya biraz yürüyüş size kendinizi daha güçlü hissettirecektir.

İlgini çekebilir: Depresyon ve Kronik Ağrı ile Baş Etmek İçin Günlük Karantina Rutini

2. Haberleri izlemeyin.

Her ne kadar arka planda haberlerin açık olması cezbedici olsa da zihinsel sağlığınız için haberleri kapatmak çok daha iyi olacaktır.

Eğer bilmeniz gereken önemli bir şey varsa zaten etraftaki insanlardan mutlaka duyacaksınızdır. “Eğer kendinizi sürekli travmatik durumlara sokarsanız PTSD’yi arkanızda bırakmak zorlaşacaktır. O yüzden bu bozukluğu tetikleyen istismarcı bir kişi ya da bir durum olabilir, o şey her ne ise atmanız gereken ilk adım, fiziksel olarak oradan uzaklaşmaktır.” diyor uzman doktor Jacob Teitelbaum.

3. Sevdiklerinize, arkadaşlarınıza karşı dürüst olun.

Her ne kadar PTSD ile yaşadığınız deneyimi kelimelere dökmek zor olsa da sevdiklerinizle bu durumu paylaşmanız önemli. Hatta başkalarına kendinizi nasıl hissettiğinizi ifade etmeniz ve Covid’in sizi nasıl etkilediğini paylaşmanız, bu yaşadığınız semptomların üstesinden gelmenin en etkili yollarından biri.

Bu bozukluğun günlük yaşamınızı nasıl etkilediği konusunda sevdiklerinizle iletişim halinde olun. Bu sayede belli durumlarda size daha anlayışla yaklaşabilir ve size yardımcı olabilirler. Olumlu bir iletişim, güçlü bir ilişki sürdürmek için zorunludur ve bu ilişkiler de zihinsel ve fiziksel sağlınız açısından oldukça önemlidir.

4. Bir psikologdan yardım alın.

Eğer semptomlarınız bir aydan uzun bir süredir devam ediyorsa ve günlük yaşantınızda size sorun yaratıyorsa uzman birinden yardım almak daha sağlıklı olacaktır. Terapi ve psikotropik ilaçlar gibi travma odaklı tedaviler oldukça etkili çözümlerdir. 

Yardımcı Kaynak: How to Know if You Have COVID PTSD, and How to Cope, livestrong.com