Dünyamız hızla değişim göstermekte. Duygu ve düşüncelerimizle beslenen içsel dünyamızla dışarıya uyum yeteneğimizin güçlü olması, gelişim yolculuğumuzda önemli bir beceridir. Bilişsel esneklik becerisine sahip olanlar, değişimin getirdiği koşullara, rutin akışını bozan, öngörülmeyen durumlara daha kolay uyum sağlayanlardır. Bu önemli beceri, adaptasyon yeteneğimizi güçlendirir; beraberinde değişen koşullara ve farklı fikirlere uyumumuzu kolaylaştırır. Farklı fikirlere açık olmamız veya farklı durumlara kolay uyum sağlamamız açısından esnekliğin güçlü olması çok önemli. O halde günümüzde son derece önemli bir beceri olan bilişsel esneklik hakkında daha kapsamlı bir yolculuğa çıkalım!
Bilişsel esneklik nedir?
Hayatın akışı her zaman istediğimiz gibi gitmeyebilir. Kimi zaman taşınma, iş değişikliği gibi öngörülemeyen durumlarla karşılaşırken, kimi zaman sosyal çevremiz dahil tüm ilişkilerimizde farklı fikirlerle karşılaşabiliriz. Yaşadığımız kriz anlarında çok hızlı kararlar almak durumunda kalabiliriz.
Kişinin değişen koşul ya da durumlara göre bilişsel sınırlarını yenileyebilme, farklı durum ve olaylara uyum sağlayabilme yeteneği bilişsel esneklik olarak tanımlanır. Günümüz koşullarında sürekli yeni bilgilerle karşılaşmakta ve her türlü bilgiye çok hızlı ulaşabilmekteyiz. Bilişsel esneklik becerimizle öğrendiğimiz bilgileri farklı bakış açısıyla değerlendirerek, gerektiğinde bu bilgileri yeniden yapılandırabiliriz. Yine bilişsel esnekliğimizle iş ya da günlük yaşamımızda yeni bir görevle ilgili bilgileri dönüştürerek, gelişen durumla ilgili yeni stratejiler belirleyebiliriz. Bilişsel esnekliğimiz hayatımızda değişen koşullara kolay uyum sağlamamızı, esnek düşünebilmemizi ve olası problemlerimizi daha sakin karşılayarak etkin yönetebilme becerimizi destekler.
Bilişsel esnekliğin hayatımıza katkıları neler?
Belirsiz, karmaşık ve değişken durumlarla/koşullarla karşılaştığımızda hızla uyum göstererek, etkili şekilde hareket etmemizi sağlayan bilişsel esnekliğin hayatımıza katkılarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
- Karşılaştığımız problem ya da durumlarda farklı bakış açısıyla alternatif düşünceler geliştirerek çözüm üretebilme yeteneği kazandırır.
- İçinde bulunduğumuz durum ve edindiğimiz bilgileri değişen koşullarımıza göre yeniden değerlendirerek yapılandırma olanağı sağlar.
- Karşımıza çıkan yeni bilgilere veya değişen şartlara uyum sağlamamızı kolaylaştırır.
- Aynı anda birden fazla durum/kavram hakkında düşünme yeteneği veya gerektiğinde birden fazla görevi aynı anda yerine getirme becerisi kazandırır.
- Değişen koşullarda belirsizlikleri yönetmemize ve hayatın olası zorluklarıyla başa çıkmamıza yardımcı olur.
- Başkalarının fikirlerine açık olmamıza, empati kurabilmemize ve başkalarıyla daha iyi iletişim kurmamıza yardımcı olur.
- Özgüvenimizin güçlenmesine, korku ve endişe veren duygularımızla etkili baş etmemize katkı sağlar.
- Düşünce süreçlerimizi ve davranışlarımızın altında yatan nedenleri anlamamızda öz farkındalığımızı güçlendirir.
- İçsel motivasyonumuzu, gelişim arzumuzu ve öğrenme isteğimizi arttırır.
Değişime karşı esneklik kazanmamızı engelleyen faktörler
Değişime karşı esneklik kazanmamızı engelleyen birçok faktör vardır ve bunlar, değişen koşullara uyum sağlama ve yeni durumlara adapte olma yeteneğimizi sınırlayabilir. Günlük yaşamımızda katı alışkanlıklar ve rutinler oluşturduğumuzda, bu durum esnekliğimizi azaltabilir. Aynı şekilde, sabit düşünce kalıpları veya katı tutumlar da bizi yeniliklere kapalı hale getirir. Kalıplaşmış inançlar ve önyargılar, kendi bilgi ve becerilerimize aşırı güven duyarak, yeni bilgilere ya da farklı yaklaşımlara karşı bir direnç oluşturmamıza sebep olur.
Düşünce ve davranış süreçlerimizi yeterince anlayamamak, esneklik kazanmayı zorlaştıran bir diğer faktördür. Değişime karşı genel bir direnç göstermemiz, yüksek stres ve kaygı seviyeleri ile birleştiğinde, bu süreci daha da zorlaştırabilir. Yetersizlik hissi, sınırlı bilgi ve deneyimle birleştiğinde esnekliği kısıtlayan bir unsur haline gelir.
Kendimizi yeterli düzeyde ifade etme becerimizin düşük olması da esneklik kazanmamızın önünde bir engel olarak görülebilir. Başkalarından fikir ve öneri almakta zorluk çekmek, içsel motivasyon eksikliği ve yetersiz problem çözme becerisi de esneklik geliştirmeyi zorlaştıran faktörler arasındadır. Ayrıca, toplumsal normlar, kültürel değerler ve sosyal baskılar da bireylerin alternatif düşüncelere kapalı olmasına yol açabilir.
Bu tür unsurlar, bilişsel esneklik kazanmamızı sınırlayabilir ve karmaşık ya da değişken durumlarda etkili bir şekilde hareket etmemizi zorlaştırabilir. Ancak, bu alanlardaki gelişim ihtiyacımızı tespit ederek ve sürekli öğrenme çabası içinde bulunarak, bilişsel esnekliğimizi geliştirme yolunda önemli adımlar atabiliriz.
Nasıl bilişsel esneklik kazanabiliriz?
Gelişim süreci yaşam boyu süren bir serüvendir. Önemli olan gelişim alanlarımızı belirleyerek kararlılıkla üzerinde çalışmaktır. Bilişsel esneklik becerimiz çeşitli stratejiler belirlenerek bazı yöntemlerle geliştirebilir. Bu yöntemler şunlar olabilir:
- Çeşitli hobiler edinmek ya da farklı kültürleri keşfetmek gibi yeni deneyimlere izin vererek bakış açımızı genişletmek
- Strateji oyunları, mantık problemleri ve bulmacalar gibi zihinsel egzersizlerle problem çözme ve esnek düşünme becerilerimizi geliştirmek
- Başkalarının bakış açılarını anlayıp, farklı görüşlere açık olarak düşünce kalıplarımızı genişletmek
- Düşünce süreçlerimizi ve alışkanlıklarımızı düzenli sorgulayarak yeniden yapılandırmak
- Hatalarımızdan ya da başarısızlıklarımızdan ders çıkararak, deneyimlerimizi yeniden değerlendirmek
- Öz farkındalık geliştirmek için günlük tutmak ya da meditasyon tekniklerini uygulamak
- Yeni fikirlere ve değişen durumlara açık olmak
- Hedeflerimizi esnek tutarak, gerektiğinde yeniden değerlendirilebilir hedefler koymak
- Stres ve kaygı yaratan durumları etkili şekilde yönetmek için gerektiğinde yoga, meditasyon, derin nefes egzersizleri ve gevşeme tekniklerinden faydalanmak
- Farklı insanlarla çeşitli sosyal ortamlarda etkileşimde bulunarak yeni bakış açıları kazanmak
- Olumlu düşünme alışkanlığı kazanarak ve egzersiz yaparak iyi oluş halimizi desteklemek
Bu gibi yöntemler, bilişsel esneklik kazanmamıza ya da bu becerimizi geliştirmemize katkı sağlayarak değişen durumlara adaptasyon yeteneğimizi güçlendirmemize destek olabilir. Elbette bilişsel esneklik için her bireyin ihtiyacı olan yöntemler ya da yollar farklı olabilir. Gerektiğinde uzman desteği alarak bilişsel esneklik kazanma sürecinizi kolaylaştırabilirsiniz.
