Hayat her zaman istediğimiz yönde ilerlemeyebiliyor ve bunun getirdiği kaygı ile olayları daha çok kontrol etme ihtiyacı hissedebiliyoruz. Kontrol etmeye çalışırken, kontrol edememek de daha yüksek bir kaygıya yol açabiliyor. Peki bu kontrol ihtiyacı nedir? Nereden gelmektedir? Neleri kontrol edebiliriz ve neleri kontrol edemeyebiliriz?
Kontrol ihtiyacı nereden gelir?
Kontrol etme ihtiyacı, genellikle gelecekte gerçekleşebilecek istenmeyen ihtimalleri engelleme isteğinden kaynaklanır. Bir korkunun sonucu olarak ortaya çıkar ve bu korkuları da kontrol edilmesi gereken bir durum olarak algılamamıza sebep olabilir. Böylece bizleri bir kısır döngünün içerisine sokabilir. Kontrolün kendimizde olduğunu bilirsek, bir şekilde olumsuz ihtimallerle karşılaşmayacağımızı düşünürüz. Fakat belli bir süre sonra, olayları kontrol etmekle kalmayıp aynı zamanda duygularımızı da kontrol etme ihtiyacı hissederiz. Korkularımızı ve kaygılarımızı da kontrol etmeye çalışarak birçok şeyin önüne geçmeye çalışabiliriz. Aslında kontrol ettiğimizi düşünsek de bir süre sonra anlarız ki kontrolden ziyade korkuları ve duygularımızı maskeliyoruz.
Bazen de düzenli olmak ile kontrollü olmayı karıştırabiliyoruz. Düzenli olmak, üretkenliği ve verimliliği destekleyip doğru aksiyonları getirirken kontrollü olmak, bizleri daha kaygı dolu bir hale sürükler. Düzenli bir kişinin karşılaşabileceği, hesap etmediği bir durum bir düzen hatası olarak görülebilecekken kontrollü bir kişi bir problem karşısında derin bir kaygı döngüsüne girebilir ve bundan kaynaklı olarak daha fazla kontrol ihtiyacı ortaya çıkabilir.
Kontrol etme ihtiyacının altında yatan sebepler kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. Kimi için küçükken duyduğu bir söz, maruz kaldığı bir zorbalık olabilirken genellikle altında yatan temel duygular kaygı ve korkudur. Her şeyi kontrol edebilirsek hiçbir şeyin yolundan sapmayacağına dair olan inanç bu ihtiyacı canlı tutar.
Neleri kontrol edebilir, neleri kontrol edemeyiz?
Kontrol edebildiklerimiz:
- Kendi davranışlarım
- Kendi hakkımda ne düşündüğüm
- Seçimlerim
- Sınırlarım ve önceliklerim
Kontrol edemeyecekleriz:
- Diğerlerinin davranışları
- Başkalarının benim hakkımda ne düşündüğü
- Gelecekte beni bekleyenler
- Diğerlerinin düşünceleri ve hissettikleri
Kontrol edebileceklerimiz arasında doğrudan bizi ilgilendiren konular vardır. Kendi davranışlarımız, tepkilerimiz, sınırlarımız ve önceliklerimiz, arkadaşlarımız ve ilişkilerimiz seçebileceğimiz ve üzerinde kontrolümüz olan durumlardır. Kontrol edemediklerimiz ise seçemediğimiz şeylerdir: içine doğduğumuz aile ve çevre, başkalarının duyguları, düşünceleri ve davranışları, bizim hakkımızda ne düşündükleri gibi konular kontrolümüz olmadığı konulardır.
Fazla kontrol etme ihtiyacı sonunda derin bir kaygı döngüsünü de beraberinde getirir. ‘An’ı yaşayamayız. Ya geçmişte ya da gelecekte yaşıyor hale geliriz. Ya gerçekleşmiş ve artık üstünde hükmümüz kalmayan durumları değiştirmeye çalışırız ya da daha gerçekleşmemiş durumları kontrol altına almaya çalışırız. Bir meditasyon öğretmeni ve yazar olan Micheal Singer, bir söyleşisinde, ‘’İki dünyamız var: Bir, iç dünyamız, bir de dış dünyamız. Dış dünyamızı kontrol edemeyiz, ancak iç dünyamızı yani düşüncelerimizi, hayatı algılama biçimimizi ve reaksiyonlarımızı kontrol edebiliriz.’’ der.
Kontrol ihtiyacıyla nasıl baş edilir?
- İlk olarak kontrol etmeye çalıştığımız durumun iç dünyamız ile mi, dış dünyamız ile mi ilgili olduğunu anlamamız gerekir.
- Eğer değiştirmeye çalıştığımız durum iç dünyamız ile ilgiliyse, baş etme mekanizmalarımızı ve yöntemlerimizi değiştirmek adına aksiyona geçebiliriz. Değiştirmeye çalıştırdığımız şey dış dünyamız ile ilgiliyse o konuyu değiştirmek için efor sarf etmek yerine kendi bakış açımızı değiştirmeye odaklanabiliriz.
- Kontrol etmek istediğimiz şeyin altında yatan korkunun ve kaygının kaynağını anlamaya çalışıp asıl değiştirmek istediğimiz şeyin ne olduğunu anlamaya çalışabiliriz.
- Anda kalamadığımız, kendimizi, geçmişi veya geleceği kontrol etmeye çalıştığımız durumlar içinde bulduğumuzda kısa nefes egzersizleri ile dikkatimizi ana getirmeye çalışabiliriz.
- Üzerinde çalışacağımız meditasyonlar; geçmiş, şimdi, gelecek arasında kurmaya çalıştığımız köprüde bizlere yardımcı olabilir.
- En önemlisi ve geniş kapsamlısı, alanında uzman bir psikoloğa başvurarak bir çalışma süreci ile korku ve kaygılarımızı çözümleyebiliriz.
