Günlük yaşamımızda kaygılı, üzgün, rahatsız hissettiğimiz durumlarla hepimiz karşılaşırız fakat bu durumların uzun sürmesini istemeyiz. Olumsuz olarak adlandırılan duyguları hissetmek adına kendimize pek de izin vermeyiz. O an, kaygıyı azaltmak ve daha olumlu durumlara odaklanmak isteriz. Savunma mekanizmaları tam olarak burada devreye girer.
Savunma mekanizmaları nedir? Nasıl ortaya çıkmıştır?
Bu teorinin çıkış noktası Sigmund Freud’un kişilik kuramına dayanmaktadır. Bu kuramda bilinen üç unsur vardır: Id, Ego ve Süperego. Önce bu kavramlara yakından bakalım.
- Id: İçgüdüsel ihtiyaçlardan ve dürtülerden türetilen psikolojik enerjinin kaynağı, içgüdüsel davranışlar ve temel ihtiyaçlardır. Haz ilkesi tarafından yönlendirilir.
- Ego: İçe özgü kişi ile dış gerçek arasındaki bilinçli arabulucudur. Id’nin taleplerini kontrol ederek dengeli ve gerçekçi bir şekilde tatmin edilmesine yardım eder.
- Süperego: Ebeveynlerden ve toplumdan alınan ahlak ve kuralları barındırır. Bir denetleyici görevi görür. Bazı tanımlamalara göre vicdan olarak da geçer
Sigmund Freud’un psikanaliz teorisine göre, Id ve Süperego arasında oluşan çatışmalar kaygıya yol açmaktadır. Savunma mekanizmaları, kişinin içsel çatışmaları ve sosyal imajını koruyabilme güdüsünden kaynaklanan kaygıdan korunmak adına egonun verdiği doğal bir tepki olarak ortaya çıkar. Ego, dengeyi kuramadığı zaman savunma mekanizmalarını devreye sokar. Bilinçli bir şekilde yaratılmadığı gibi bilinçdışı bir şekilde ortaya çıkarlar. Belki daha küçükken, belki de yaşadığımız olumsuz bir tecrübede oluşturduğumuz savunma mekanizması bizlere bir kalkan görevi görür.
Nedensavunma mekanizmalarını kullanırız?
Bireylerin, günlük problemleriyle başa çıkabilmek için savunma mekanizmalarını bir araç olarak kullandığı görülüyor. Aslında birey bu şekilde tehdit altındaki benliğini korumaya çalışıyor. Savunma mekanizmaları hem olumlu hem olumsuz sonuçlar doğurabilse de uzun vadede olumsuz sonuçlara yol açabiliyor. Kişi, kesin çözüm olarak gördüğü çözümlere ulaşamadığı zaman iç dünyasında daha karmaşık durumlar yaşayabiliyor.
Unutulmamalıdır ki sağlıklı her birey savunma mekanizmalarına sahiptir. Savunma mekanizmalarını hepimiz günlük yaşantımızda bilinçsiz bir şekilde kullanıyoruz. Bu durum, yalnızca aşırı dereceye kaçıldığında bozukluk seviyesine gelebilir.
Savunma Mekanizmalarının Çeşitleri
Çok çeşitli savunma mekanizmaları olsa da, bu yazıda en sık başvurulan belli başlı savunma mekanizmalarını ele alacağız.
İnkar etme
İnkar etme, baş edilemeyen ve kaygı uyandıran durumları, duyguları ve düşünceleri kabul etmeme halidir. Kişi, gerçek durumu değiştirmek istemez ve yok sayma eğiliminde olur. “Hayır, bu olamaz!” tepkisi ve artık herkesçe bilinen bir terim haline gelen Pollyanna’cılık, en kolay fark edilebilen özelliklerindendir.
Örnek: Bağımlı bir bireyin bağımlı olduğunu kabul etmemesi, aldatıldığını bilen birinin yüzleşmekten kaçmak adına bilmiyormuş gibi davranması vb.
Bastırma
Bastırma, birey tarafınca baş edilemeyen, hoşa gitmeyen veya kaygı uyandıran durumların, duygu ve düşüncelerin unutulmaya çalışılması, bilinçaltına iterek görmezden gelmesidir.
Örnek: Olayların ayrıntılarını unutmak vb.
Yansıtma
Kişilerin kendi duygu, düşünce ve isteklerini başka birine yüklemesidir.
Örnek: Eşini aldatan birinin kendi eşini aldatmakla suçlaması, sınavdan düşük alan bir öğrencinin başarısız olma durumunu sınavın zorluğuna veya öğretmene yüklemesi vb.
Yön Değiştirme
Tepkinin asıl hedefe gösterilmediği durumlarda başka bir duruma veya başka bir kişiye yönlendirilmesine yön değiştirme diyoruz. Yön değiştirme, tepkinin ilgili nesne, durum veya insanla ilgisi olmayan bir yere gitmesi eylemidir.
Örnek: Annesine kızan birinin kardeşine bağırması vb.
Bahane Bulma
Eylemi nedene bağlamak yerine nedeni eyleme bağlama halidir. Gerçekleşmemiş isteklerin ortaya çıkardığı hayal kırıklığıyla yüzleşememe veya yumuşatma adına verilen bir tepkidir. En sık başvurulan savunma mekanizmalarından biridir.
Örnek: Kişinin, hakaret etmenin yanlış olduğunu bilmesine rağmen karşısındaki kişinin hak ettiği için böyle bir davranış sergilediğini savunması vb.
Mizah
Rahatsız edici durumların duygu ve düşüncelerini yumuşatabilmek için mizahi yaklaşım sergilemektir. En sık başvurulanlardan biridir.
Örnek: Kişinin aslında üzüldüğü bir durumu gülerek anlatmaya çalışması veya hakkında espiri yapması vb.
