KİK Akademi

Çekingen (Kaçıngan) Kişilik Bozukluğu: Sosyal Bağ Kurmak Sizi Kaygılandırıyor mu?

Siyah beyaz çekingen kadın

Kaçıngan veya çekingen kişilik bozukluğu, şiddetli sosyal anksiyete ve yargılanma korkusu nedeniyle insanları sosyal durumlardan uzaklaştıran bir rahatsızlıktır. Bu kişilik bozukluğuna sahip kişiler, başkalarıyla ilişki kurmaktan kaçınırlar. Çoğu zaman kendilerini yetersiz, utangaç ve eleştiriye karşı aşırı duyarlı hissederler. Bu durum, kişinin hayatını ciddi şekilde etkileyebilir ve onları izole bir hale getirebilir.

Çekingen kişilik bozukluğu genellikle erken yetişkinlik döneminde ortaya çıkar ve nüfusun yaklaşık %1,5-2,5’ini etkiler. Kaçıngan kişilik bozukluğuna sahip kişiler, birilerinin onları seveceğinden emin olmadıkça başkalarıyla bağlantı kurmak istemezler. Kendilerini ifade etmekten kaçınır, duygularını saklarlar ve sosyal riskler almaktan çekinirler. Bu da kariyer fırsatlarını ve kişisel zevkleri kaçırmalarına neden olabilir. Çekingen kişilik bozukluğunu anlamak, hem bu durumu yaşayanlar hem de çevresindekiler için önemli bir adımdır. Bu yazımızda çekingen kişilik bozukluğu belirtileri, nedenleri ve olası tedavi yöntemlerini inceliyor olacağız.

Çekingen Kişilik Bozukluğu Belirtileri

DSM-5-TR’ye göre, çekingen kişilik bozukluğuna sahip kişilerde aşağıdaki belirtilerden en az dördü görülür:

  • Onaylanmama, eleştiri ve reddedilme korkusuyla iş ile ilgili faaliyetlerden kaçınma
  • Kendilerini seveceğinden emin olmadıkça insanlarla etkileşime girmeme
  • İnsanların onları utandıracağından veya alay edeceğinden korkarak samimi ilişkilerde kısıtlı davranma
  • Sosyal durumlardaki eleştiri veya reddedilme ile ilgili takıntılar
  • Yetersizlik duygusuyla yeni sosyal ortamlarda içe dönük ve çekingen olma
  • Kendilerini kişisel olarak çekici olmayan, sosyal olarak beceriksiz ve diğerlerinden aşağı hissetme
  • Utanç olasılığı nedeniyle kişisel riskler almaktan veya tanıdık olmayan faaliyetlere katılmaktan çekinme
İyi Oluş Günlüğü

Çekingen Kişilik Bozukluğu Nedenleri

  • Genetik Etkenler: Ailede benzer kişilik özelliklerinin bulunması.
  • Çocukluk Deneyimleri: Aşırı eleştiri, reddedilme, istismar veya ihmal.
  • Sosyal Zorluklar: Çocukluk ve ergenlik döneminde yaşanan sosyal sorunlar.
  • Biyo-psikososyal Etkileşim: Biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin birleşimi.
  • Sosyal Beceri Eksikliği: Sosyal etkileşimlerde yetersizlik.
  • Olumsuz İnançlar: Kendini olumsuz değerlendirme eğilimi.

Çekingen (Kaçıngan) Kişilik Bozukluğu Tanısı ve Tedavisi

Çekingen Kişilik Bozukluğu teşhisi, belirli kriterlerin DSM-5’e göre değerlendirilmesiyle konur. Bunlar arasında sosyal temas kaçınma, ilişki istememe, sosyal izolasyon, eleştiri ve reddedilme korkusu, duygusal geri çekilme ve yeni tecrübelerden kaçınma bulunur. Bu kriterlerden en az dördüne sahip olan bireylere bu bozukluk tanısı bir sağlık uzmanı tarafından konabilir.

AVPD Tedavi Yöntemleri

Kaçıngan kişilik bozukluğunu tedavi etmeye yönelik spesifik çok az araştırma bulunmakla birlikte, bilişsel davranışçı terapi (CBT) gibi konuşma terapilerinin kaçıngan kişilik bozukluğu belirtilerini hafiflettiği görülmüştür. CBT, kişinin inançlarının düşüncelerini ve davranışlarını nasıl etkilediğini anlamasına yardımcı olur. Bu derinlemesine yerleşmiş inançları ele alarak ve yavaş yavaş değiştirerek, kişiler başkalarından daha az korkmaya başlayabilirler.

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): BDT, Çekingen Kaygı Bozukluğu tedavisinde en etkili yöntemlerden biri olarak kabul edilir. Bu terapi, bireylerin olumsuz düşünce kalıplarını ve inançlarını değiştirmelerine yardımcı olur. Araştırmalar, BDT’nin sosyal kaygıyı azaltmada ve sosyal becerileri geliştirmede etkili olduğunu göstermektedir.

2. Maruz Kalma Terapisi: Maruz kalma terapisi, bireylerin korktukları sosyal durumlara aşamalı olarak maruz kalmalarını sağlar. Bu, zamanla kaygıyı azaltır ve kişinin bu durumlarla başa çıkma becerilerini artırır. Çalışmalar(1), maruz kalma terapisinin sosyal anksiyete belirtilerini önemli ölçüde azalttığını göstermektedir.

3. İlaç Tedavisi: FDA, Kaçıngan kişilik bozukluğu için spesifik bir ilacı onaylamamıştır, ancak sosyal anksiyete bozukluğu için kullanılan ilaçların kaçıngan kişilik bozukluğu ile ilgili belirtileri iyileştirdiğine dair bazı kanıtlar vardır. Bazı durumlarda, antidepresanlar veya anksiyolitik ilaçlar, ÇKB’nin belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir. SSRİ’ler (Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri) ve benzodiazepinler gibi ilaçlar, sosyal kaygıyı azaltmada etkili olabilir. Ancak, ilaç tedavisi mutlaka bir doktor kontrolünde yapılmalıdır.

4. Mindfulness ve Meditasyon: Mindfulness ve meditasyon teknikleri, bireylerin anksiyete ve stres seviyelerini azaltmalarına yardımcı olabilir. Araştırmalar, mindfulness uygulamalarının sosyal kaygıyı azaltmada ve genel psikolojik iyilik halini artırmada etkili olduğunu göstermektedir.

Ne zaman yardım almalı?

Eğer anksiyetenin sağlığınızı veya genel yaşam kalitenizi olumsuz etkilediğini düşünüyorsanız, bir doktor veya ruh sağlığı uzmanıyla konuşmalısınız. Özellikle arkadaşlar ve aile ile konuşmakta, önemli ilişkileri sürdürmekte, kendinize bakmakta veya çalışmakta zorlanıyorsanız, destek aramak önemlidir.

Eğer kendinizde ya da sevdiklerinizde bu belirtileri gözlemliyorsanız, yalnız olmadığınızı ve destek almanın mümkün olduğunu unutmayın.

Kaynaklar
  1. Heimberg, R. G., & Becker, R. E. (2002). Cognitive-behavioral group therapy for social phobia: Basic mechanisms and clinical strategies. Guilford Press.
  2. Antony, M. M., & Swinson, R. P. (2008). The Shyness and Social Anxiety Workbook: Proven, Step-by-Step Techniques for Overcoming Your Fear. New Harbinger Publications.
  3. Clark, D. M., & Wells, A. (1995). A cognitive model of social phobia. In R. G. Heimberg, M. Liebowitz, D. A. Hope, & F. R. Schneier (Eds.), Social phobia: Diagnosis, assessment, and treatment (pp. 69-93). Guilford Press.
  4. Hofmann, S. G., & Smits, J. A. (2008). Cognitive-behavioral therapy for adult anxiety disorders: A meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. The Journal of Clinical Psychiatry, 69(4), 621-632.
Çekingen Kişilik Bozukluğu, Kaçıngan Kişilik Bozukluğu, sosyal anksiyete
Dyt. Psk. Eda Hayta
Saint-Joseph Fransız Lisesinden 2018 yılında mezun olmasının ardından Acıbadem Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik bölümüne giren Eda Hayta, 2022 yılında Beslenme ve Diyetetik bölümünden yüksek bir ortalamayla mezun olarak Diyetisyen unvanını aldı. Eğitim hayatı boyunca hastane ve özel kliniklerde staj yaptı ve birçok mesleki kongre ve eğitimlere katıldı. 2022 Haziran ayında da “Uygulamalı Sporcu Beslenmesi” eğitimini de başarıyla tamamladı. Şimdilerde online beslenme danışmanlığı veriyor ve Acıbadem Üniversitesi Psikoloji çift-anadal programına devam ediyor. Eğitim hayatının dışında yoga ve pilates alanında dersler alarak kendini geliştirmeye çalışıyor. Seyahat etmeyi, kültürel tadımlar yapmayı, dil öğrenmeyi ve keşfe çıkmayı çok seviyor. Onun için günün en güzel aktivitesi ise; sabahın erken saatlerinde sessizce kahvesini yudumlarken yaptığı 5 dakikalık meditasyon. Mutluluğu ve huzuru daima içimizde keşfedebileceğimizi ama sabırlı olmamız gerektiğini düşünen her zaman çocuk kalacak birisi.

İlgini Çekebilir