Ayurvedik sağlık yaklaşımında Ritucharya, yani mevsimsel rutinler önemli yer tutar. Ayurveda zihinsel, fiziksel ve ruhsal denge için herkese mevsime uygun beslenmeyi ve yaşamayı önerir. Mevsime uygun beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri bedenin homeostas (denge halini) yeniden bulmasına yardımcı olur. Buradan yola çıkarak, ayurveda yaklaşımıyla sonbahar mevsimine uygun beslenme ve yaşam tarzı önerilerine göz atalım!
Bütünsel iyilik hali için mevsimsel yaklaşım neden önemli?
Panchmahabhuta (beş element) kavramı, kadim uzun yaşam bilgisi Ayurveda öğretisinin temelidir. Ayurveda’ya göre bu evrendeki canlı ve cansız her şeyin en küçük yapı taşını beş temel unsur oluşturur. Bunlar; toprak, su, ateş, hava ve eter/boşluktur. Her madde bu beş unsurun hepsini içerir ve içeriğinin baskınlığına bağlı olarak toprak, su, ateş, hava ve uzay/boşluk ağırlıklı olarak sınıflandırılır. Ayurveda insan bedeni, zihni ve ruhunu da aynı şekilde anlar ve insanların yapısını bu beş element göre üç kategoriye ayırır: Vata (eter/hava), Pitta (ateş) ve Kapha (su/toprak). Bunlar, beş elementin biyolojik türevleri olan temel enerjilerdir ve vücudun tüm fonksiyon ve yapısını bir bütün olarak yönetirler.
Ayurveda doğadan köken alan bir şifa sistemi olarak evreni makrokozmos, bedeni mikrokozmos olarak görür yani evren ile canlıların sürekli olarak etkileşimde olduğu görüşünü benimser. Sürdürülebilir bir sağlık ve iyilik hali için de dış dünya ile insanın zihinsel, bedensel ve ruhsal anlamda enerjik olarak sürekli bir uyum ve denge içinde olması gerekir.
Her mevsim, iklim ve tüm evreni oluşturan beş elementteki değişiklikler nedeniyle, vücudumuzdaki doşalarda, yediğimiz meyve ve sebzelerde, içtiğimiz suda ve hatta soluduğumuz havada mevsimin hakim enerjilerine uygun biçimde değişiklikler olur. Ayurveda bu mevsimsel değişime ayak uydurmak için yeme-içme, egzersiz, yaşam tarzı, uyku gibi tüm günlük aktivitelerimizde değişiklikler yapmamızı önerir. Ritucharya’yı takip etmek, mevsimsel bağışıklık geliştirmemize yardımcı olarak hava ve iklim değişikliklerine daha kolay adapte olmamızı sağlar.
Ayurveda yaklaşımıyla: Sonbahar mevsimi
Ayurveda’nın doğum yeri olan Hindistan’ın iklim koşullarına göre Eylül ortasından Kasım ortasına kadar olan zaman Sharat Ritu (geç yaz-erken sonbahar) olarak kabul edilir. Yılın bu zamanı sıcaklıkların azalmaya ve günlerin kısalmaya başladığı zamandır. Bu dönem yaz boyunca devam eden sıcaklıklar nedeniyle yükselen Pitta’nın bedende en yüksek seviyesinde olduğu zamandır. Yaz sıcağının neden olduğu dehidrasyon etkisi nedeniyle yazın bedende yükselen vata doşa ise bu süreçte sakinleşmeye başlar.
Geç sonbahar ise Hamanta olarak adlandırılır ve Kasım ortasından Ocak ortasına kadar olan dönemi kapsar. Sonbahar mevsiminin hafif, kuru, sert, rüzgarlı ve serin niteliklerinin ortaya çıktığı bu mevsimde Pitta sakinleşir, sindirim ateşi artar, Vata ise yükselmeye başlar. Bu nedenle Ayurveda sonbahar mevsimine girerken, yaz sonunda bedende en yüksek seviyesine ulaşmış olan Pitta’yı uzaklaştırmak ve yükselen Vata’yı dengelemek için detoks yapılmasını önerir.
Ülkemizin farklı coğrafi bölümlerine göre değişen iklim koşulları göz önüne alındığında, yaşadığımız bölgeye göre gelişi farklılıklar gösterse de sonbahar, kuru, sert, rüzgarlı, düzensiz, serin, ince ve berrak nitelikleri ile kendini belli eder. Bu nitelikler vata doşa’nın da nitelikleri olduğundan sonbahar bir vata mevsimi olarak kabul edilir.
Sonbahar mevsiminde, ayurvedik beden tipi Vata olan kişilerin beslenme ve yaşam tarzlarına daha fazla özen göstermesi gerekir.
Vata Sezonuna Geçiş
Vata doşa’sı, yani hava ve ether (boşluk) elementleri dengede olan kişiler, yaratıcı, meraklı, hevesli, uyumlu, esprili ve girişken kişilerdir. Ancak Vata doşa, çeşitli nedenlerle yükselip dengesizleştiğinde anksiyete, kalp çarpıntısı, huzursuzluk, hiperaktivite, uykusuzluk ve stres yaşamaya en meyilli olanlar da Vata mizacındaki kişilerdir. Artan Vata doşa nedeniyle zihin hızlanır, odaklanma azalır, endişe ve güvensizlik hissiyatı artar ve genel bir kaos hissiyatı ortaya çıkar. Bedende hareketten sorumlu başlıca enerji olan Vata doşa ayrıca sindirim sisteminde dengesizlikler (şişkinlik, kabızlık) el ve ayaklarda üşüme, cilt kuruluğu, eklemlerde ağrı ve acı, eklemlerden ses gelmesi, bel ağrısı gibi fiziksel belirtilerle de dengesizleştiğinin işaretlerini verir.
Sonbahara uyumlanmak için ayurvedik öneriler
Doğanın ritmiyle uyumlanmak, fiziksel, zihinsel, ruhsal sağlığınızı korumak ve yaşamınızda Vata’nın yaratıcı, enerjik, dışa dönük ve pozitif niteliklerine daha fazla yer açmak için Ayurveda yaklaşımına göre aşağıdaki sonbahar önerilerinden faydalanabilirsiniz.
Günlük yaşamda rutinler oluşturun ve bu rutinlere sadık kalın.
Günlük yaşamda bazı değişmez alışkanlıkların olması Vata mizacındaki kişilere veya Vata dengesizliği yaşayanlara belirlilik ve güvenlik hissi getirir. Kendinize rutinler oluşturun. Örneğin, her gün aynı saatlerde uyuyup uyanın, güne aynı sabah rutinleri ile başlayın, aynı saatlerde yemek yiyin, çalışın ve egzersiz yapın.
Bir hatırlatma: Birkaç rutinle başlayın ve yavaş yavaş artırın, her şeyi bir arada yapmaya çalışmanın da Vata’yı dengesizleştirebileceğini hatırlayın.
Kuru, soğuk, çiğ ve işlenmiş yiyecekler yerine; pişmiş, ılık ve sulu yemekler tercih edin.
Çiğ salatalar, soğuk yemekler, kuru gıdalar ve işlenmiş gıdalar tüketmek Vata’yı çok hızlı biçimde dengesizleştirir. Sonbaharda Ayurveda’nın tipik beslenme önerisi iyi yağlar ile pişirilmiş ılık, sulu, nemli yiyecekler, buharda pişmiş sebzeler, çorbalar ve yahni şeklinde et yemekleri tüketmektir. Küçük taneli bakliyatlar, yoğurt, süt, yumurta, tohumlar ve mümkünse suda bekletilerek kabuğu soyulmuş olarak tüketilen kuruyemişler da Vata için dengeleyicidir.
Ilık susam yağı ile kendinize masaj yapın.
Ilık yağ masajı olarak adlandırılan ayurvedik masaj, Abhyanga vata dengesizliği durumlarında kullanılan başlıca Ayurvedik arınma (panchakarma) uygulamalarındandır. Abhyanga uygulamasında ılıtılmış susam yağı ile tüm bedene kalp yönüne doğru masaj yapılır. Parmaklar, eklemler, saç derisi, kulakların ve burnun içi yağlanır. Yaklaşık 20 dakika sonunda şampuan veya sabun kullanılmadan ılık su ile duş alınır. Abhyanga uygulaması ile bedendeki toksinler yağa hapsolur ve sonra su ile bedenden uzaklaştırılır. Bunun yanı sıra, masajın kaslardaki gerginliği ve stresi azaltma etkileri de vardır.
Köklenmeyi artıran yoga, meditasyon ve nefes çalışmaları yapın.
Fizik bedendeki tıkanıklıklarının açılması ve prana, yani yaşam enerjisinin bedende özgürce akması için nefes çalışmaları yapın. Nadi-Shodhana sinir sistemini dengelemesi ve Ujjayi Pranayama ise ısıtıcı ve rahatlatıcı etkileri nedeniyle Vata beden tipi için idealdir. Ayrıca sinir sisteminin daha hassas olduğu bu mevsimde, teslimiyet ve öz şefkat konulu meditasyonlar, yoga nidra uygulamaları ve somatik çalışmalar ile kendinizi destekleyin. Yoga pratiklerinde olabildiğince yavaş ve dengeli olmaya özen gösterin. Denge pozları ve ayaktaki pozlara ağırlık verin, çok hızlı ve enerjinizi yükselten pratiklerdense kök çakra ve toprak elementi odaklı akışları ve yin yogayı tercih edin.
Aromaterapi yağlarından faydalanın.
Yasemin, karanfil, portakal ve frankincense (günlük) yağlarından birini veya birkaçını baz olarak kullanacağınız susam yağı yağına birkaç damla ekleyerek Vata dengeleyici bir yağ karışımı hazırlayabilirsiniz. Bu karışımı gün içinde bileklerinize, boynunuza uygulayarak rahatlayabilir ve yatmadan önce de ayaklarınızın altına sürerek güzel bir uykuya hazırlanabilirsiniz.
Vata doşaya uygun renkleri tercih edebilirsiniz.
Altın rengi, yeşil, turuncu, sarı, pembe ve mor renkler Vata’yı dengeler. Sonbaharda kahverengi, gri ve siyahlar yerine bu renklerde giyinmeye ve aksesuarlar kullanmaya başlayıp enerjiniz üzerindeki etkisini izlemeye ne dersiniz?
Keyifli ve sağlıklı bir sonbahar geçirmeniz dileğiyle.
