Ne sıklıkla “Acaba nasıl görünüyorum?” sorusunu kendinize sorarsınız? Genellikle nasıl göründüğünüzü düşünürsünüz? Bu soruların cevabı beden algınızın ne yönde olduğu konusunda ipuçları verir. Hiçbir çocuk “ben güzelim” veya “ben çirkinim” gibi algılara sahip bir şekilde doğmaz; tüm bu etiketleri zamanla dış dünyadan öğrenir. Yaşam boyu değişerek gelişen beden algısı üzerinde özellikle de ebeveyn etkisinin oldukça önemli olduğu araştırmalar tarafından ortaya konulmuştur. Öyleyse gelin, beden algımızda ebeveyn tutumunun ve diğer faktörlerin etkilerine göz atalım.

Beden algısı nedir?

Beden algısı, kişinin kendi zihninde bedenine dair yarattığı imaj anlamına gelir. Kişinin bedenine karşı duyarlılığı ve yüklediği anlam oldukça önemlidir; çünkü olumsuz beden algısı kişinin tüm yaşamını etkileyebilecek derecede kritik bir durumdur. Kişi kendini olumlu veya olumsuz olarak değerlendirebilir, buna bağlı yeterliliğini veya yetersizliğini ölçebilir. Bu da zamanla kişinin yaşamı algılayış şekline dönüşür. Ama unutulmamalıdır ki yetersizlik de tıpkı bedenimizi nasıl gördüğümüz gibi bir algıdır.

Özellikle ergenlik döneminde beden memnuniyetsizliği oldukça sık görülür. Çünkü adölesanlar vücutta gerçekleşen değişimleri çok fazla anlamlandıramaz ve rekabete daha açıktırlar. Özellikle kız çocukları beden değişiminden daha fazla etkilenir. Bu süreçte çevrenin ve sosyal medyanın fikirleri oldukça önem kazanır. Bu da yetişkinlikte kendisine dair bakışının oluşumu konusunda önemli bir dönemdir.

Bilinenin aksine ise beden algısının temelleri ergenliğe değil çocukluğa dayanmaktadır. Çocuklukta beden hakkında nasıl bir algı geliştiyse, kişi ergenlikte de bunu sürdürecek ve kafasında oluşturduğu algıyı doğrulamaya çalışacaktır. Bu yüzden çocuklukta ve ergenlikte beden hakkında oldukça hassas olmak gerekmektedir. Çünkü ilerleyen yaşlarda kişi göreceği saygı, sevgi ve statüyü bedeninin nasıl göründüğüne bağlayacaktır. Özellikle tercih edilme ve sevilme düşünceleri üzerinde beden algısı önemli rol oynayacaktır.

Beden algımız nasıl oluşur?

İnsan biyopsikososyal bir varlıktır, yani hem biyolojik hem psikolojik hem de sosyal etkenlerden etkilenir ve bu etkenler tarafından şekillenir. Beden algısının oluşumunda da birçok farklı etken bulunmaktadır: cinsiyet, yaş, biyolojik yapı, sosyal ve kültürel normlar, sosyal medya etkisi ve özellikle de en önemlisi ebeveyn tutumudur.

Olumlu beden algısı kişinin dünyaya ve kendine bakışının ve benlik saygısının sadece bedeninden ibaret olmaması, kendini algılayışında daha olumlu bakış açısına sahip olmasıdır. Olumsuz beden algısı ise kişinin dünyaya ve kendine bakışının bedenine karşı beslediği duygu ve düşünceler doğrultusunda şekillenmesi, kendisinin varlığını ve benlik saygısını beden görünümüne bağlamasıdır.

Ebeveyn tutumu ve beden algımız arasında nasıl bir ilişki var?

Çocukluk döneminde ebeveynlerin çocuklarının bedenlerine dair bakışları, söylemleri ve eleştirileri oldukça önemlidir. Küçük yaşlarda kilosu olan çocukların ’tombiş’ gibi söylemlere maruz kalması, ebeveynin çocuğun kilosu ve giydikleri ile ilgili yorumlarda bulunması, çocuğun anlamlandıramadığı tarzda bakışlar sergilemesi çocuğun kafasında ‘bende bir kusur var’ algısı yaratır. Çocuklar kendilerini genellikle 3 yaşından sonra fiziken bir bütün olarak algılamaya başlar ve bu söylemler kafasında bir şema oluşturduğu için kendisinde kusur aramaya başlar.

Zamanla büyüyen bu çocuklar ergenlik dönemine girdiğinde bu algıları kendisininmiş gibi kabul eder ve dışarıdan gelen “kilo alıyorsun, yediklerine dikkat et, az ye” gibi söylemler ergen birey üzerinde başarısızlık ve yetersizliği tetikler.

Böylelikle yetişkin olan bu çocuklar yetişkinlik yaşamlarında kendilerine dair kusurlu bir bakış açısı oluştururlar ve bu bakış açısını kendisine ait zannederler fakat bu bakışın kendilerine ait olmadığı bilmezler. Dış dünya, sosyal medya, popüler kültür ve değişen moda akımları da bireylerin beden algısının olumsuz yöne ilerlemesi üzerinde tetikler.

Olumsuz beden algısı nelere yol açar?

Aileden onay alabilmeyi, sevilmeyi, başarıyı ve yeterliliği bedenlerinin görümüne bağlayan çocuklar, yetişkin hayatlarında da sürekli bir onay arayışında olurlar ve sınırlarını net bir şekilde çizemezler. Bu da kişinin benlik saygısının tam olarak oluşamamış olma ihtimalini arttırır.

Olumsuz beden algısı yeme bozukluklarına da en kolay zemin hazırlayabilecek etkenlerden bir tanesidir. Bu demek değildir ki beden algısı olumsuz olan her kişi yeme bozukluğuna sahiptir, fakat anoreksiya nevroza, bulumia nevroza ve obezite gibi durumlar kişinin kendini göründüğü gibi görmemesinden ve varlığını kabul edememesinden kaynaklanır.

Olumlu beden algısı yaratmak için ne yapabiliriz?

• Öncelikle beden algısını tamamıyla kendimizin şekillendiremeyeceğimizi bilmemiz gerekir.
• Dış görünüşümüzle barışmak için bilinçli farkındalık kazanabiliriz.
• Bedenimizi değerlendirirken sağlık verilerimizden yola çıkabiliriz. Bu yüzden bir uzman desteği önem kazanır.
• Diğer yeterliliklerimize ve hobilerimize eğilebiliriz.
• Kendimizi farklı alanlarda geliştirebiliriz.
• En önemlisi ise beslenme ve psikoloji konusunda uzman kişilerden yardım alabiliriz.
• Son olarak ise kendimize şunu sorabiliriz: Kendime kimin gözünden bakıyorum?